Բարբառ
Բարբառները. – Հայերենը հարուստ է միմյանցից բավական տարբերակված բարբառներով: Այդ տարբերությունները որոշ դեպքերում, հատկապես արևելյան և արևմտյան խմբակցությունների միջև, այնպիսի չափերի են հասնում, որ տվյալ բարբառների կրողները միմյանց հաճախ չեն հասկանում:
Հայերենը, ինչպես ամեն մի լեզու, իր կազմավորման շրջանից ի վեր միատարր չի եղել: Նրանով խոսող ժողովրդի երկիրը` Հայկական Լեռնաշխարհը, իր աշխարհագրական մասնատվածությամբ, բնականաբար, ստեղծում է բնակիչների տնտեսական, մշակութային որոշ տեղայնացած մեկուսացում: Դրա հետևանքով հայոց լեզվում նույնպես աստիճանաբար առաջանում է տարածքային տարբերակվածություն` բարբառային տրոհվածություն, որին նպաստում են նաև հարևան ժողովուրդների լեզուներից կատարվող տարաբնույթ փոխառությունները: Հայերեն բարբառները միմյանց հետ փոխշփումների միջոցով նույնպես, կորցնելով հին հատկանիշներ, ձեռք են բերում նորերը: Այսինքն` բարբառային միավորների առաջացման ու կորստի պատմական գործընթացը հայոց լեզվին ուղեկցում է մշտապես:
Հայոց լեզվի բարբառային երևույթների, ինչպես վերը նշվեց, հանդիպում ենք 5-րդ դարի հեղինակների գրաբարով գրված երկերում: Բայց կոնկրետ բարբառների մասին հիշատակումներ գտնում ենք 8-րդ դարի առաջին կեսի հեղինակ Ստեփանոս Սյունեցու աշխատությունում: Նա զանազանում է կենտրոնական և եզրային բարբառներ: Կենտրոնականները, հավանաբար հանրահայտ համարելով, չի ներկայացնում և թվարկում է միայն եզրայինները` Կորճայքի, Տայքի, Խութի, Չորրոդ Հայքի, Սպերքի, Սյունիքի, Արցախի: Ակադեմիկոս Գևորգ Ջահուկյանը արդի հայերեն բարբառների պատմական բազմահատկանիշ քննությամբ վերականգնում է 5-րդ դարի հայերենի տարածքային տարբերակները` արևմտյան (բյուզանդահայ), հարավ-արևմտյան (Կիլիկիայի), ծայր հարավ-արևմտյան (Անտիոքի), հարավ-կենտրոնական, հարավ-արևելյան, հյուսիս-արևելյան բարբառներ, որոնք ունեցել են բազմաթիվ ենթաբարբառներ:
Արդի հայերեն բարբառների դասակարգման մի քանի սկզբունքներ են առաջարկվել: Առավել հայտնի է 20-րդ դարի սկզբներին ակադեմիկոս Հրաչյա Աճառյանի կատարած հայերեն բարբառների առաջին ձևաբանական դասկարգումումը` ըստ բայի սահմանական եղանակի ներկա ժամանակի կազմության ձևի: Նա առանձնացնում է ՈՒՄ, ԵԼ, ԿԸ ճյուղեր: ՈւՄ ճյուղի (ասում եմ) մեջ մտնում են արևելյան բարբառների մեծ մասը և, իհարկե, գրական արևելահայերենը, ԵԼ, որ հետագայում կոչվեց նաև ԼԻՍ, ճյուղին են պատկանում (ասել(իս) իմ) արևելյան խմբակցության մի քանի միավորներ, իսկ ԿԸ ճյուղը (կասեմ) ընդգրկում է գրեթե ողջ արևմտյան խմբակցությունը, ինչպես նաև` գրական արևմտահայերենը: Ո՛չ ձևաբանական, ո՛չ հնչյունական մի քանի հատկանիշներով` թեկուզ միասնական գործադրման սկզբունքով դասկարգումը, ինչպես հետագա հետազոտությունների արդյունքները ցույց տվեցին, չի կարող ներառել հայերեն բարբառների ողջ բազմազանությունները:
1970-ական թվականների կեսերին ակադեմիկոս Գևորգ Ջահուկյանը, առանձնացնելով հայերեն բարբառների 100 տարբերիչ հատկանիշներ, հայերենագիտության մեջ հիմնեց բարբառների բազմահատկանիշ, վիճակագրական դասակարգման նոր մեթոդ, որով հստակեցվեցին բարբառախմբերի, բարբառների և խոսվածքների առանձնացման չափորոշիչները: Բազմահատկանիշ դասակարգմամբ հայերենի բարբառային միավորները նախ բաժանվում են երկու ճյուղերի` արևմտյան և արևելյան խմբակցություններ, որոնցից յուրաքանչյուրը բաղկացած է մի քանի բարբառային խմբերից: Արևմտյան բարբառախմբերն են` Անտիոքի, Կիլիկիայի, Փոքր Ասիայի, Համշենի, Առդեալի, Մուշ-Տիգրանակերտի, Վանի, իսկ արևելյանները` Խոյ-Մարաղայի, Արարատյան, Ղարաբաղ-Շամախիի, Ագուլիս-Մեղրիի: Սրանք իրենց հերթին բաժանվում են առանձին բարբառների, վերջիններս էլ` խոսվածքների, ապա` ենթախոսվածքների: Այսպիսով` հայերեն բարբառները, 20-րդ դարասկզբի դրությամբ, կարելի է բաժանել 2 ճյուղի, 11 բարբառախմբերի, 44 բարբառների, 120 խոսվածքների, իսկ վերջիններիս մեջ մտնող ենթախոսվածքները հաշվարկված չեն: Ի դեպ, հարկ է նշել, որ արևմտյան խմբակցության բարբառային միավորների մեծ մասը ներկայացված է 1915 թ. ստատիկ լեզվավիճակով, քանի որ դրանք գրի են առվել Մեծ եղեռնից մազապուրծ փախած գաղթականների միջոցով:
Գրական լեզուներով զանգվածային ուսուցման և հրապարակումների արդի պայմաններում հայերեն բարբառները դատապարտված են աստիճանական մահացման: Դա բնական և անշրջելի գործընթաց է: Սփյուռքում հայտնված բարբառները, կտրված լինելով սնուցող միջավայրից, ավելի արագ են կորչում: Ցավալին այն է, որ մեր բարբառները ամբողջությամբ հավաքված և ուսումնասիրված չեն: Մինչդեռ դրանցում անթեղված են ոչ միայն հայերենի ծագման ու զարգացման, այլև հայ ժողովրդի պատմական ուղու կնճռոտ հարցերի բացահայտմանը նպաստող մասունքներ: Հայերեն բարբառներն այնքան հարուստ ու պատկերավոր միջոցներ ունեն, որ դրանցով հայ մեծատաղանդ գրողներ Սայաթ-Նովան (Թիֆլիսի բարբառ), Խաչատուր Աբովյանը (Երևանի), Հակոբ Պարոնյանը (Պոլսի), Գաբրիել Սունդուկյանը (Թիֆլիսի) հայ գրականության գլուխգործոցներ են ստեղծել:
Ժաննա Միքայելյան,
ԳԱԱ լեզվի ինստիտուտ
ՑԱՆԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԿԵՆՍՈՒՆԱԿ ԲԱՐԲԱՌՆԵՐԻ
N | Բարբառի անվանումը | Տարածման շրջանը (մարզ, համայնք…) | Կրողների քանակը | Բարբառին առնչվող հղում, գրականություն կամ այլ աղբյուր |
1. | Արարատյան բարբառ | Բարբառը տարածված է Արմավիրի, Արագածոտնի, Կոտայքի, Վայոց ձորի, Արարատի մարզերում, ընդգրկում է Լոռու գրեթե ողջ մարզը: | Մոտ 270 000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Ա.Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն /1953/, Ա.Գրիգորյան, Հայ բարբառագիտության դասընթաց /1957/, Մ.Ասատրյան, Լոռու խոսվածքը /1968/, Ս.Բաղդասարյան-Թափալցյան, Արարատյան բարբառի խոսվածքները Հոկտեմբերյանի շրջանում /1973/, Ռ.Մարկոսյան, Արարատյան բարբառ /1989/, Վ.Կատվալյան, Բայազետի բարբառը և նրա լեզվական առնչությունները շրջակա բարբառների հետ /2016/ |
2. | Բայազետի բարբառ | Բարբառով խոսում են Գեղարքունիքի մարզի Գավառ քաղաքի և շրջակա 10 գյուղերի բնակիչները /նախկին Կամոյի շրջան/, բարբառի խոսվածքներով հաղորդակցվում են նաև Կոտայքի մարզի Ակունք, Գեղարդ, Գողթ, Կոտայք, Հատիս և Արագածոտնի մարզի Քուչակ, Կարբի գյուղերում: | Մոտ 70 000 մարդ | Հր.Աճառյան, «Հայ բարբառագիտություն» /1911/, Ռ.Բաղրամյան, Հայերեն բարբառներ. Սևանա լճի ավազանի խոսվածքները /1972/, Վ.Կատվալյան, Բայազետի բարբառը և նրա լեզվական առնչությունները շրջակա բարբառների հետ /2016/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 1, Գեղարքունիքի մարզ /2018/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 2, Կոտայքի մարզ /2020/ |
3. | Գանձակի միջբարբառ | Միջբարբառով խոսում են Գեղարքունիքի մարզի Ճամբարակի տարածաշրջանում /բացի Մարտունի գյուղը/, Տավուշի մարզում: | Մոտ 125 000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Ա.Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն /1953/, Ռ.Բաղրամյան, Հայերեն բարբառներ. Սևանա լճի ավազանի խոսվածքները /1972/, Բ.Մեժունց, Շամշադին-Դիլիջանի խոսվածքը /1989/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 1, Գեղարքունիքի մարզ /2018/ |
4. | Դիադինի բարբառ | Բարբառով խոսում են Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիս քաղաքում: | Մոտ 13 000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Ա.Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն /1953/, Ռ.Բաղրամյան, Հայերեն բարբառներ. Սևանա լճի ավազանի խոսվածքները /1972/, Վ.Խաչատրյան, Վարդենիսի /Դիադինի/ բարբառը /2004/, Վ.Կատվալյան, Բայազետի բարբառը և նրա լեզվական առնչությունները շրջակա բարբառների հետ /2016/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 1, Գեղարքունիքի մարզ /2018/ |
5. | Խոյ-Մարաղայի բարբառ | Բարբառը գործածական է Արարատի, Արմավիրի, Վայոց ձորի մարզերում, Սյունիքի մարզի Սիսիանի տարածաշրջանում, Կոտայքի, Արագածոտնի մարզերի որոշ բնակավայրերում | Մոտ 230 000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Հր.Աճառյան, Քննություն Մարաղայի բարբառի /1926/, Ա.Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն /1953/, Մ.Ասատրյան, Ուրմիայի /Խոյի/ բարբառը /1962/, Վ.Կատվալյան, Բայազետի բարբառը և նրա լեզվական առնչությունները շրջակա բարբառների հետ /2016/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 2, Կոտայքի մարզ /2020/ |
6. | Կարճևանի բարբառ | Բարբառով խոսում են Սյունիքի մարզի Մեղրու համայնքի Կարճևան գյուղում | Շուրջ 300 մարդ | Հ.Մուրադյան, Կարճևանի բարբառը, Ե., 1960 |
7. | Կարնո բարբառ | Բարբառով խոսում են Շիրակի մարզում՝ առավելաբար Գյումրի քաղաքում, Ախուրյանի, Արթիկի, Անիի տարածաշրջաններում, նաև Ամասիայի և Աշոցքի շրջաններում, բարբառի խոսվածքներ են գործածվում Արագածոտնի մարզի Նիգավան, Թաթուլ, Նոր Արթիկ գյուղերում: | Մոտ 220 000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Ա.Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն /1953/, Հ.Մկրտչյան, Կարնո բարբառը /1952/ |
8. | Կաքավաբերդի բարբառ | Բարբառով խոսում են Սյունիքի մարզի Մեղրու համայնքի Վահրավար, Գուդեմնիս, Կուրիս գյուղերում: | Շուրջ 130 մարդ | Հ.Մուրադյան, Կաքավաբերդի բարբառը, Ե., 1967 |
9. | Ղարաբաղի բարբառ | Բարբառով խոսում են Սյունիքի մարզի Կապանի, Գորիսի տարածաշրջաններում, Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիսի տարածաշրջանում, Կոտայքի մարզի որոշ գյուղերում: | Մոտ 120 000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Հր.Աճառյան, Քննություն Ղարաբաղի բարբառի /1899/, Ա.Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն /1953/, Ալ.Մարգարյան, Գորիսի բարբառը /1975/, Մ.Աղաբեկյան, Սյունիք-Արցախ տարածքի բարբառների պատմական հնչյունաբանություն /2010/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 1, Գեղարքունիքի մարզ /2018/ |
10. | Մշո բարբառ | Բարբառով խոսում են Գեղարքունիքի մարզի Մարտունու տարածաշրջանում, Վարդենիսի որոշ գյուղերում, Արագածոտնի մարզի Ապարանի, Թալինի, Աշտարակի տարածաշրջանների, Արմավիրի, Կոտայքի, Շիրակի, Լոռու մարզերի մի շարք բնակավայրերում: | Մոտ 170 000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Ա.Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն /1953/, Ա.Գրիգորյան, Հայ բարբառագիտության դասընթաց /1957/, Ս.Բաղդասարյան-Թափալցյան, Մշո բարբառը /1958/, Ք.Մադաթյան, Ալաշկերտի խոսվածքը /1985/, Ռ.Բաղրամյան, Հայերեն բարբառներ. Սևանա լճի ավազանի խոսվածքները /1972/, Վ.Կատվալյան, Բայազետի բարբառը և նրա լեզվական առնչությունները շրջակա բարբառների հետ /2016/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 1, Գեղարքունիքի մարզ /2018/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 2, Կոտայքի մարզ /2020/ |
, 11. | Սասունի բարբառ | Բարբառով խոսում են Արագածոտնի մարզի Թալինի տարածաշրջանի Աշնակ, Ագարակավան, Դավթաշեն, Զովասար, Կաթնաղբյուր, Իրինդ, Շղարշիկ, Ագարակավան, Կաքավաձոր, Դիան, Վերին և Ներքին Բազմաբերդ, Վերին և Ներքին Սասունաշեն և Աշտարակի տարածաշրջանի Ավան, Լեռնարոտ գյուղերում: | Մոտ 10 000 մարդ | Վ.Պետոյան, Սասունի բարբառը /1954/ |
12. | Վայոց ձորի միջբարբառ | Միջբարբառով հաղորդակցվում են Վայոց ձորի մարզի Արենի, Աղավնաձոր, Գնիշիկ, Գնդեվազ, Խաչիկ, Կեչուտ, Ռինդ, Չիվա, Արփի, Հորս, Նոր Ազնաբերդ գյուղերում, մասամբ նաև Զեդեա, Եղեգիս բնակավայրերում, Ջերմուկ քաղաքում, Արարատի մարզի Եղեգնավան գյուղում: | Մոտ 13 000 մարդ | Ա.Վարդանյան, Վայոց ձորի միջբարբառը /2004/ |
13. | Վանի բարբառ | Բարբառով խոսում են Կոտայքի մարզի Հրազդանի տարածաշրջանի Լեռնանիստ գյուղում, Հրազդան քաղաքի Կաքավաձոր, Ջրառատ և Վանատուր թաղամասերում: | Մոտ 7000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Հր.Աճառյան, Քննություն Վանի բարբառի /1952/, Ա.Ղարիբյան, Հայ բարբառագիտություն /1953/, Վ.Կատվալյան, Բայազետի բարբառը և նրա լեզվական առնչությունները շրջակա բարբառների հետ /2016/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 2, Կոտայքի մարզ /2020/ |
14. | Արծափի խոսվածք | Խոսվածքով հաղորդակցվում են Գեղարքունիքի մարզի Ծովագյուղ, Կոտայքի մարզի Մեղրաձոր, Մրգաշեն և Արագյուղ բնակավայրերում: | Մոտ 9000 մարդ | Ռ.Բաղրամյան, Հայերեն բարբառներ. Սևանա լճի ավազանի խոսվածքները /1972/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 1, Գեղարքունիքի մարզ /2018/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 2, Կոտայքի մարզ /2020/ |
15. | Մակուի խոսվածք | Խոսվածքով հաղորդակցվում են Գեղարքունիքի մարզի Գեղամավան, Դդմաշեն, Զովաբեր, Լճաշեն, Ծաղկունք, Նորաշեն, Վարսեր գյուղերում, Սևան քաղաքի որոշ թաղամասերում, Կոտայքի մարզի Ալափարս, Արզական, Քաղսի, Գառնի, Արագածոտնի մարզի Վարդենիս գյուղերում: | Մոտ 28 000 մարդ | Հր.Աճառյան, Հայ բարբառագիտություն /1911/, Ռ.Բաղրամյան, Հայերեն բարբառներ. Սևանա լճի ավազանի խոսվածքները /1972/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 1, Գեղարքունիքի մարզ /2018/, Վ.Կատվալյան, Հայաստանի Հանրապետության բարբառային համապատկեր, Գիրք 2, Կոտայքի մարզ /2020/ |
Ծանոթություն.
- Բարբառակիրների քանակին վերաբերող տեղեկությունները /հատկապես՝ շատ բնակավայրեր ընդգրկող բարբառների դեպքում/ բավականին մոտավոր են՝ թարմ տվյալների բացակայության պատճառով: Սակայն դրանք կարող են որոշակի պատկերացում տալ բարբառների տարածվածության վերաբերյալ:
- Ներկայացնում ենք ոչ թե միայն կենսունակ բարբառները, այլ՝ բարբառային խոսքի տարածման ըստ հնարավորին ամբողջական պատկերը: Այդ պատճառով ցանկում ներառել ենք նաև խիստ սակավաթիվ բարբառախոսներ ունեցող Կարճևանի և Կաքավաբերդի բարբառները:
- Բարբառային որոշ միավորների վերաբերյալ հայ բարբառագիտության մեջ դեռևս միասնական կարծիք չկա: Ոմանց կարծիքով՝ Կարճևանի և Կաքավաբերդի խոսվածքները ինքնուրույն բարբառներ են, ոմանց կարծիքով՝ Մեղրու բարբառի տարբերակներ: Այդպես նաև՝ Արծափի և Մակուի խոսվածքները երբեմն ընդգրկում են Արարատյան բարբառի կազմում, երբեմն՝ Բայազետի բարբառի կազմում: Այդ անորոշությունը նկատի ունենալով՝ դրանք ներկայացնում ենք իբրև առանձին միավորներ:
- Հայաստանի Հանրապետության շատ բնակավայրերում գործածվում են այսպես կոչված խառը տիպի խոսվածքներ, որոնք, պատմական հանգամանքների բերումով, համատեղում են տարբեր բարբառների հատկանիշներ և վստահաբար որևէ բարբառի վերագրվել չեն կարող: Կան նաև բնակավայրեր, որոնցում հաղորդակցման միջոցը խոսակցական հայերենն է:
ՎԻԿՏՈՐ ԿԱՏՎԱԼՅԱՆ
«ՀՀ ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ»
պետական ոչ առևտրային կազմակերպության տնօրեն
ՏԵՍԱԴԱՐԱՆ
«Յէ՛կ նախշուն զո¨ւրո¨ւց անէնք», 2024թ.
Փետրվարի 21-ը նշվում է որպես Մայրենի լեզվի միջազգային օր: Այս կապակցությամբ 2024թ. ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը, Լեզվի կոմիտեն և ԳԱԱ Հ. Աճառյանի անվան Լեզվի ինստիտուտը դպրոցների, նախնական և միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատությունների սովորողների շրջանում անցկացրին «Յէ՛կ նախշուն զո¨ւրո¨ւց անէնք» խորագրով հեղինակային տեսանյութերի մրցույթ՝ նվիրված Լեռնային Ղարաբաղի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանությանը: Համաձայն մրցութային կանոնների՝ յուրաքանչյուր ուսումնական հաստատություն կարող էր ներկայացնել մինչև մեկ րոպե տևողությամբ միայն մեկ տեսանյութ, որում Արցախի բարբառով կներկայացվեր ոչ նյութական մշակութային ժառանգության տարրեր պարունակող (խոհանոց, ծեսեր, ավանդույթներ, երգ, պար և այլն) բեմականացում:
ՀՀ Սյունիքի մարզի Գորիսի Յու. Բախշյանի անվան թիվ 3 հիմնական դպրոց
Հայ-չինական բարեկամության դպրոց
–
ՀՀ Սյունիքի մարզի Կապանի արվեստի պետական քոլեջ
ՀՀ Արմավիրի մարզի Էջմիածնի Վարդգես Համազասպյանի անվան պետական քոլեջ
Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի պետական քոլեջ
ՀՀ Սյունիքի մարզի Ագարակի միջնակարգ դպրոց
ՀՀ Շիրակի մարզի Գյումրու Վ. Թեքեյանի անվան թիվ 2 ավագ դպրոց
Երևանի Եղիշե Չարենցի անվան թիվ 67 դպրոց
Երևանի Գ. Գյուլբենկյանի անվան թիվ 190 ավագ դպրոց
ՀՀ Կոտայքի մարզի Աբովյանի թիվ 6 հիմնական դպրոց
ՀՀ Շիրակի մարզի Գյումրու թիվ 40 հիմնական դպրոց
«Երևակ» կրթահամալիր
–
ՀՀ Շիրակի մարզի Ղարիբջանյանի միջնակարգ դպրոց
ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Գավառի թիվ 5 հիմնական դպրոց
ՀՀ Սյունիքի մարզի Կապանի թիվ 3 հատուկ կրթահամալիր
ՀՀ Արարատի մարզի Արարատ գյուղի թիվ 3 միջնակարգ դպրոց
ՀՀ Կոտայքի մարզի Հրազդանի թիվ 10 ավագ դպրոց
ՀՀ Արարատի մարզի Սայաթ-Նովայի միջնակարգ դպրոց
ԵՕՀՊՄ քոլեջ
–
ՀՀ Սյունիքի մարզի Քարահունջի միջնակարգ դպրոց
ՀՀ Շիրակի մարզի Գյումրու թիվ 23 միջնակարգ դպրոց
ՀՀ Սյունիքի մարզի Տանձատափի հիմնական դպրոց
Երևանի թիվ 99 միջնակարգ դպրոց
–
ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Ծովինար գյուղի Արծրուն Խաչատրյանի անվան միջնակարգ դպրոց
Երևանի Լ․ Տոլստոյի անվան թիվ 128 հիմնական դպրոց
Արտաշատի ավագ դպրոց
–
ՀՀ Շիրակի մարզի Գյումրու թիվ 6 հիմնական դպրոց
«Բարբառը մեր հարստությունն է», 2023թ.
Փետրվարի 21-ը նշվում է որպես Մայրենի լեզվի միջազգային օր: Այս կապակցությամբ 2023թ. ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը, Լեզվի կոմիտեի հետ համատեղ, անցկացրեց աշակերտների հեղինակային տեսանյութերի մրցույթ՝ «Բարբառը մեր հարստությունն է» խորագրով: Համաձայն մրցութային կանոնների՝ յուրաքանչյուր դպրոց կարող էր ներկայացնել մինչև 1 րոպե տևողությամբ մեկ տեսանյութ, որում հայերենի որևէ բարբառով կներկայացվեր մայրենի լեզվին նվիրված բեմականացում կամ ազատ ոճի այլ մտահղացում:
ՀՀ Սյունիքի մարզի Գորիսի թիվ 2 հիմնական դպրոց
ՀՀ Տավուշի մարզի Բերդի թիվ 3 հիմնական դպրոց
ՀՀ Սյունիքի մարզի Գորիսի Յու. Բախշյանի անվան թիվ 3 հիմնական դպրոց
ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի Կարմիրգյուղի թիվ 2 միջնակարգ դպրոց
ՀՀ Սյունիքի մարզի Տաթևի միջնակարգ դպրոց
ՀՀ Սյունիքի մարզի Կապանի արվեստի պետական քոլեջ