Работа гарантируется Ученым советом Института археологии и этнографии НАН РА.
Работа выполнена в рамках грантовой программы Министерства образования, науки, культуры и спорта РА в категории «Программы сохранения нематериального культурного наследия».
Настоящее пособие подготовлено при поддержке Министерства образования, науки, культуры и спорта РА. Ответственность за содержание руководства несет НПО «Кентрон по развитию гражданского общества».
Цель пособия – способствовать сохранению, возрождению и передаче нематериального культурного наследия будущим поколениям посредством восстановления и представления традиционных местных игр.
Author of the article: Lilia Avanesyan (Senior Researcher, Department of Ethnography, ASUE, PhD).
The article was published in the 3rd issue of the «INSTITUTE OF ARCHITECTURE AND ETHNOGRAPHY INSTITUTE» of the National Academy of Sciences of the Republic of Armenia.
Manifestations of Armenian Carpet Compositions and Ornaments in Medieval Spanish Carpets.pdf
Автор статьи: Астхик Исраелян (старший научный сотрудник отдела этнографии АГЭУ), к.э.н.
Статья опубликована в 1-м номере «ИНСТИТУТА АРХИТЕКТУРЫ И ЭТНОГРАФИИ» НАН РА.
Автор статьи: Тамар Айрапетян (заведующая отделом текстологии армянского фольклора, ведущий научный сотрудник, доктор филологических наук).
Статья опубликована в 1-м номере «ИНСТИТУТА АРХИТЕКТУРЫ И ЭТНОГРАФИИ» НАН РА.
Автор статьи: Анна Погосян (младший научный сотрудник отдела теории и истории фольклора НАН РА).
Статья опубликована в 1-м номере «ИНСТИТУТА АРХИТЕКТУРЫ И ЭТНОГРАФИИ» НАН РА.
Автор статьи: Сергей Варданян (научный сотрудник отдела теории фольклора и истории НАН РА).
Статья опубликована в 1-м номере «ИНСТИТУТА АРХИТЕКТУРЫ И ЭТНОГРАФИИ» НАН РА.
Уникальные армянские слова в турецком амшенском диалекте.pdf
Համայնքը հողային ընդհանուր սեփականության վրա հիմնված և համապարտ երաշխավորությամբ կապված համատեղ բնակվող գերդաստանների և փոքր ընտանիքների տնտեսական ու սոցիալ-հասարակական ինքնամփոփ ինքնակառավարվող միավորումն է: Այն ներկայացնում է հասարակական կառուցվածքի վարչական ստորին օղակը:
Համայնքը բաղադրվում է կառուցվածքի և գործառույթի:
Կառուցվածք: Ներկայացնում է համայնականների և համայնքի ինքնավարման մարմինների ամբողջություն և ունի 6 բաղադրիչներ.
Համայնքի լիիրավ անդամներ. մշտական բնակվող, հողօգտագործման և համայնական ժողովում ձայնի իրավունք ունեցող հարկատու գյուղացիներ, որոնք գրանցված են պաշտոնական կամերալ ցուցակներում:
Համայնքի ոչ լիիրավ անդամներ. ժամանակավոր բնակվող, հողօգտագործման և համայնական ժողովում ձայնի իրավունք չունեցող և պաշտոնական կամերալ ցուցակներում չընդգրկված գյուղացիներ:
Համայնական ժողով. Համայնքի ինքնակառավարման գլխավոր մարմին, որը լուծում և կարգավորում է համայնական կյանքի հիմնական խնդիրները: Ունի կազմակերպչական, տնտեսական, հարկման, ներընտանեկան միջամտության և այլ իրավասություններ: Համայնական պաշտոնավարներ (ավանդականում` գյուղապետ, գզիր, գանձապահ, ջրաբաշխ, հարկահավաք, դատավորներ և այլք). Համայնական ժողովով ընտրվող գյուղական ինքնակառավարման վարչական մարմին` գյուղապետի ղեկավարությամբ:
Ավագանի. հասարակական կյանքն ու սովորութային իրավունքները վերահսկող համայնական ժողովներում ձայնի գերակշռություն ունեցող, գյուղում հեղինակություն ու հարգանք վայելող ծերունիների խումբ` համայնական կառավարման համակարգի խորհրդակցական մարմին:
Գյուղական դատարան. համայնքի ժողովով ընտրվող, համայնականների միջև սովորութաիրավական հարաբերությունները կարգավորող, վիճահարույց, բարոյաէթիկական և այլ հարցեր քննող և վճիռ կայացնող վարչական մարմին:
Գործառույթ: Ներառում է համայնական կյանքի տնտեսական և հասարակական բնագավառները և տրոհվում է 7 բաղկացուցիչների.
Տնտեսական-շինարարական գործառույթը ենթադրում է հողաբաշխման, հողօգտագործման (վարելահող, արոտավայր, խոտհարք, անտառներ, այգիներ և այլն), ջրաբաշխման (ոռոգման և խմելու ջրերի), երկրագործական և անասնապահական աշխատանքների կազմակերպման (ժամկետները` սկիզբը, ընթացքը և ավարտը, համայնական հովիվ և դաշտերի գիշերային պահակներ վարձելը), ընչազուրկ ընտանիքներին հողաբաժին հատկացնելու, հողը վարձակալության և վարկով տալու, հարկման, ճանապարհների ու կամուրջների կառուցման և կարգավորման, առուների մաքրման, դպրոցի և եկեղեցու վերանորոգման ու շինարարության, աղքատ ընտանիքների բնակարանների վերանորոգման և այլ խնդիրները:
Պաշտպանողական գործառույթը ենթադրում է համայնքի անդորրն ու անվտանգությունն ապահովելու խնդիրները և համայնքի տարածքի պաշտպանական կառույցների շինարարությունն ու վերանորոգումը:
Բարոյա-վարքագծային գործառույթը ենթադրում է ամուսնաընտանեկան հարաբերությունների նորմերի վերահսկումը (ընտանեկան հավատարմության, դաժան վերաբերմունքի, որբի ու այրու ժառանգական իրավունքի պաշտպանություն, կրոնական հավատափոխության խնդիրներ և այլն):
Տոնա-ծիսական գործառույթը ենթադրում է օրացուցային տոների, ուխտագնացությունների ու հասարակական մատաղների, հիշատակի օրերի կազմակերպումը:
Հասարակական ժամանցի և հյուրընկալման գործառույթը ենթադրում է փահլեվան, աշուղ հրավիրելը, շրջիկ դերասանների խմբերին ընդունելը, համայնքի հյուրերի տեղաբաշխումն ու հյուրասիրությունը:
Ազգատոհմը ազգի ընդհանուր հիմնադրից սերված, մի քանի սերունդ միավորող, ազգակցական թաղերով բնակվող, տոհմային ընդհանուր սեփականություն ունեցող արյունակիցների խումբն է: Այն տրոհված է երկու բաղկացուցիչների` ձևի և գործառույթի:
Ազգատոհմի ձևերը ևս տրոհվում են երկու բաղադրիչների` գերդաստան և փոքր ընտանիք:
Գերդաստան. ՄAի քանի ամուսնական զույգերից և նրանց երկու, երեք և ավել սերունդներից բաղկացած, մի հարկի տակ համատեղ ապրող բազմանդամ ընտանիք, որն ազգակիցներից բացի ներառում է նաև ոչ արյունակցական կապեր ունեցող անդամների (որդեգիր, տնփեսա, տանու մշակներ և այլն): Ընդհանուր հողային և գույքային սեփականության վրա հիմնված այդ միությունը առանձնանում է կուռ սեռատարիքային կառուցվածքով թե՛ աշխատանքային ողջ գործունեության մեջ, թե՛ ներընտանեկան հարաբերություններում:
Փոքր ընտանիք. բազմանդամ գերդաստանի ստորին օղակ կամ նրանից առանձնացված ինքնուրույն միավոր, որն ունի մասնավոր սեփականություն և անհատական-ընտանեկան աշխատանքի բաժանում:
Գործառույթ. Անկախ ձևից, ընտանիքն ունի կենսապահովման, վերարտադրողական, ինչպես նաև հոգևոր արժեքների պահպանման ու փոխանցման գործառույթներ, որոնք տրոհվում են հետևյալ բաղադրիչների.
Ժառանգական-իրավական գործառույթը ենթադրում է ժառանգական իրավունքների պահպանում և վերահսկում (ընդհանուր և անձնական սեփականություն` շարժական և անշարժ գույք):
Տնտեսական գործառույթը ենթադրում է ներսի և դրսի աշխատանքի սեռա-տարիքային բաժանումը, դաշտամշակության, անասնապահության, այգեգործության և մյուս ճյուղերի հետ կապված աշխտանքների և զբաղմունքների, տնայնագործության կազմակերպումը:
Վերարտադրողական-դաստիարակչական գործառույթը ենթադրում է սերնդաճի ապահովումն ու վերահսկումը, երեխաների խնամքն ու դաստիարակությունը (աղջիկ-տղա տարբերակմամբ):
Ամուսնական և ընտանեկան հարաբերությունների վերահսկման և կարգավորման գործառույթը ենթադրում է ամուսնական զույգերի ընտրություն, հաս ու չհասի պահպանում (յոթ պորտ), համաձայնություն տալ և ստանալ (գերդաստանի ավագի, տոհմի նահապետի, ծնողների և այլոց), օժիտ պատրաստել և գլխագին որոշել, հարսանիքի կազմակերպում, հասարարակական հացկերույթների կազմակերպումը ամուսնության, մկըրտության, հուղարկավորման և տոների ժամանակ:
Բարոյա-վարքագծային գործառույթները ենթադրում են գերդաստանի և ընտանիքի պատվի խնդիրները, ավագ-կրտսեր, կին-տղամարդ հարաբերությունների կարգավորումը, չխոսկանության և խուսափումների նորմերի պահպանումն ու վերահսկումը:
Հյուրասիրության գործառույթը ենթադրում է հյուրընկալման ավանդական ձևերը (ուտեստ, օթևան և հագուստ տրամադրելը, պատվավոր տեղ հատկացնելը, ոտները լվանալը, ճանապարհ ուղեկցելը և այլն):
Ժամանցի կազմակերպման գործառույթը ենթադրում է աշխատանքից ազատ ժամերին և որոշակի տոներին հասակակից խմբերի սեռա-տարիքային բաժանմամբ հավաքույթներ (օդա կամ սաքու նստելու սովորույթ), որոնք ուղեկցվում են հեքիաթ և ավանդազրույցներ ասելով, նախնիների վարքն ու բարքը հիշելով, աշուղների մրցույթով, երիտասարդների խաղերով, երգով, պարով և այլն:
Դրացիները տարածքային մերձակայության վրա հիմնված անմիջական կամ ոչ անմիջական հարևանությամբ ապրող ոչ ազգակից բնակիչներն են, որոնց տնտեսական և կենցաղային կապերի շնորհիվ ձևավորվել են ավանդական բարոյախոսական վարքագիծն ու իրար հասնելու փոխօգնության և օժանդակության բազմաթիվ ձևերը: Տրոհվում է երկու բաղկացուցիչների` ձևերի և գործառույթների:
Ձևերը տրոհվում են երեք բաղկացուցիչների` թաղակից, դրկից, հողակից:
Թաղակից. նույն թաղում ոչ անմիջական հարևանությանբ ապրող բնակիչներ:
Դրկից. անմիջական հարևանությամբ ապրող բնակիչներ:
Հողակից. հողաբաժնին (վարելահող, արոտավայր, անտառ և այլն) սահմանակից հարևաններ:
Գործառույթները. տրոհվում են հետևյալ բաղադրիչների.
Կենցաղային գործառույթը ենթադրում է առօրյա-տնտեսական փոխադարձ շփումներ (տալ ու առնել):
Տնտեսական փոխօգնությունը ենթադրում է երկրագործության (հրաքաշ), անասնապահության (համկալ, ընկերություն), շինարարության, շերամապահության, գինեգործության (խաղող ճզմելը), և տնային տնտեսության (կաթնամթերքի մշակության` խաբ, էրիշտա կտրել, քեչա լմել, բուրդ գզել և այլն) տարբեր բնագավառներում ավանդական փոխօգնության ձևեր:
Տոնա-ծիսական առիթով փոխօգնությունը ենթադրում է հարևանների անմիջական մասնակցությունը հարսանիք, կնունք, հուղարկավորում ևն կազմակերպելու աշխատանքներին, նաև` նյութական օժանդակությամբ:
Համատեղ ժամանց կազմակերպման գործառույթը ենթադրում է աշխատանքից ազատ ժամերին հարևանների միջև մտերմիկ շփումներ. խոսք ու զրույց, օդա նստել, թեշիկ մանել, չիբուխ ծխել, զար գցել, լոտո և թուղթ խաղալ, ներկայումս` սուրճ խմել և այլն:
Աղետների դեպքում փոխօգնությունը ենթադրում է հարևանների` միմյանց օժանդակումը հրդեհների, երկրաշարժերի, ջրհեղեղների, կարկուտի, անասունների անկման, ծանր հիվանդության, երկունքի, մահվան և այլ դեպքերում: