ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ

Հայ վարպետների ձեռագործ աշխատանքները՝ Շպիտելբերգի Սուրբ ծննդյան տոնավաճառում

Հոդվածներ
ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ

Հայաստանը Վիեննայում առանձին տաղավարով մասնակցում է Շպիտելբերգի Սուրբ Ծննդյան տոնավաճառին։
Մինչև դեկտեմբերի 23-ը հայկական տաղավարում կցուցադրվի շուրջ 40 վարպետի ձեռագործ աշխատանք՝ փայտարվեստի, ասեղնագործության, թաղիքագործության, խեցեգործության, տիկնիկագործության նմուշներ, հուշանվերներ: Տաղավարի կազմակերպման աշխատանքներին մասնակցել է Ժողովրդական արվեստների թանգարանը, որը տարիներ շարունակ զբաղվում է ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանմամբ և հանրահռչակմամբ։ Թանգարանն ունի միջազգային տարբեր հարթակներում երկրի ներկայացվածությունն ապահովելու մեծ փորձ։ Դեռևս 2023 թվականին Հայաստանն առաջին անգամ մասնակցեց Եվրոպայում լայն ճանաչում ունեցող Ստրասբուրգի Սուրբ Ծննդյան տոնավաճառին` ներկայացնելով հայ վարպետների ձեռագործ աշխատանքները։
Ծրագիրն իրականացնում է ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը` Երևանի քաղաքապետարանի հետ համատեղ, ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության աջակցությամբ, «Մշակույթի զարգացման» հիմնադրամի, Ժողովրդական արվեստների թանգարանի և «Ֆաստեքս» ընկերության հետ համագործակցությամբ։
Ծրագիրը նպատակ ունի խթանել Հայաստանի մշակութային ժառանգության միջազգային հանրահռչակումն և երկրի ճանաչելիության բարձրացումը:
Ավստրիայի մայրաքաղաք Վիեննայում Շպիտելբերգի Սուրբ Ծննդյան տոնավաճառն իրականացվում է 1970-ական թվականներից՝ Վիեննայի պատմական թաղամասերից մեկում: Այն Վիեննայի ամենահայտնի Սուրբ Ծննդյան տոնավաճառներից մեկն է, որն ամեն տարի գրավում է հազարավոր այցելուների։ Տոնավաճառը տեղի է ունենում Վիեննայի Շպիտելբերգ թաղամասի Շպիտելբերգգասե, Գուտենբերգգասե և Շրանկգասե հետիոտնային փողոցներում, որոնք առանձնանում են իրենց գեղեցիկ ճարտարապետությամբ և տոնական մթնոլորտով։

ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ

Էպոսագիտական 6-րդ գիտաժողովը

Հոդվածներ
ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ

Հայաստանում անցկացված էպոսագիտական վեց միջազգային գիտաժողովներին մասնակցել են ընդհանուր առմամբ ավելի քան 100 հետազոտողներ Հայաստանից, ԱՄՆ-ից, ՌԴ-ից, Հնդկաստանից, Իրանից, Վրաստանից, Աբխազիայից, Գերմանիայից, Ֆրանսիայից, Մեծ Բրիտանիայից, Հոլանդիայից, Սերբիայից, ինչպես և ինքնավար հանրապետություններից՝ Հյուսիսային Օսիա-Ալանիա, Չեչնիա,Ադըղիա, Դաղստան, Կալմիկիա, Ուդմուրտիա։
Էպոսագիտական 1-ին միջազգային գիտաժողովը տեղի է ունեցել 2003 թ․ նոյեմբերի 4-ից 6-ը Ծաղկաձորում, գիտաժողովը կոչվում էր «Հայկական «Սասնա ծռեր» էպոսը և համաշխարհային էպիկական ժառանգությունը», կազմակերպվել էր ՀՀ ԳԱԱ երկու ինստիտուտների համատեղ նախաձեռնությամբ՝ Մ․ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի ու Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի, ինչպես նաև ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գործերով Հայաստանի ազգային հանձնաժողովի օժանդակությամբ։
Երկրորդ գիտաժողովը տեղի ունեցավ 3 տարի անց՝ 2006 թ․ հունիսի 23-24-ին Ծաղկաձորում և Թալինում, փոքր-ինչ փոխված խորագրով՝ «Հայկական ժողովրդական էպոսը և համաշխարհային էպիկական ժառանգությունը», և այս անգամ՝ ՀՀ Կառավարության աջակցությամբ, բայց կրկին նույն ինստիտուտների նախաձեռնությամբ։
Էպոսագիտական 3-րդ գիտաժողովը կազմակերպվեց ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի և Հայ-ռուսական (սլավոնական) համալսարանի հայ գրականության գիտահետազոտական կենտրոնի նախաձեռնությամբ, անցկացվեց Երևանում 2009 թ․ նոյեմբերի 12-ից 14-ը՝ «Հայ ժողովրդական էպոսը և համաշխարհային էպիկական ժառանգությունը» խորագրով։
Էպոսագիտական 4-րդ գիտաժողովը տեղի ունեցավ նորից Ծաղկաձորում՝ 2012 թ․ հոկտեմբերի 8-ից 10-ը, այս անգամ՝ միայն Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի նախաձեռնությամբ, սակայն ինչպես և նախորդ երեք գիտաժողովները՝ հիմնականում պրոֆեսոր Ազատ Եղիազարյանի ջանքերով։ Գիտաժողովն ուներ հատուկ թեմատիկ ուղղվածություն՝ նվիրված էր հայկական և կովկասյան ժողովուրդների էպոսներին և դրանց միջև եղած կապերին։
Էպոսագիտական 5-րդ գիտաժողովն անցկացվեց 2017 թ․ հոկտեմբերի 11-ից 13-ը Սլավոնական համալսարանում, կազմակերպիչներն էին՝ Հայ-ռուսական (սլավոնական) համալսարանը, ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտն ու Կալիֆորնիայի Լոս-Անջելեսի համալսարանը (UCLA)։
Յոթնամյա ընդմիջումից հետո տեղի ունեցավ Էպոսագիտական 6-րդ միջազգային գիտաժողովը, այս անգամ՝ «Էպոս, ինքնություն և մշակույթ» վերտառությամբ, Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի նախաձեռնությամբ ու Հայագիտական ուսումնասիրությունները ֆինանսավորող համահայկական հիմնադրամի աջակցությամբ։ Գիտաժողովը նվիրված էր էպոսի առաջին հայտնի պատումի՝ «Սասունցի Դաւիթ կամ Մհէրի դուռ» հրատարակության 150-ամյակին, որով փաստորեն նշվում էր «Սասնա ծռեր»-ի գիտական ուսումնասիրության մեկուկեսդարյա հոբելյանը։

«Ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը և թանգարանները».jpg

«Ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը և թանգարանները»

Հոդվածներ
«Ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը և թանգարանները».jpg

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հովանու ներքո գործող Արևմտյան և Կենտրոնական Ասիայի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության տարածաշրջանային հետազոտությունների Թեհրանի կենտրոնի համագործակցությամբ սեպտեմբերի 12-14-ը տեղի է ունեցել «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը և թանգարանները» թեմայով վերապատրաստման եռօրյա դասընթացը:

Վերապատրաստումներին մասնակցել են ՀՀ տարբեր թանգարանների աշխատակիցներ՝ նոր գիտելիքներ ձեռք բերելով ոչ նյութական մշակութային ժառանգության, մասնավորապես թանգարանային միջավայրերում տեղական համայնքների ներգրավմամբ կենսունակ ժառանգության պահպանության հարցերի վերաբերյալ: Դասընթացի իրականացմամբ ոլորտի մասնագետներին մեթոդական խորհրդատվություն է տրամադրվել թանգարաններում ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության, արժևորման, փոխանցման և հանրահռչակման ուղղությամբ:

Դասընթացի բացմանը ողջույնի խոսքով հանդես են եկել ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության մշակութային ժառանգության վարչության պետ Աստղիկ Մարաբյանը, Թեհրանի կենտրոնի գլխավոր տնօրեն Աթուսա Մոմենին և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջազգային խորհրդատու և դասընթացավար Ժանետ Բլեյքը:

Դասընթացն անցկացվել է Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների և ՀՀ Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարաններում, այն վարել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի փորձագետներ Ժանետ Բլեյքը և Ջոաննա Օրրը։ Դասընթացին տեսակապով միացել է նաև Ղազախստանի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ազգային հանձնաժողովի փոխնախագահ Ռուստամ Մուզաֆարովը, որը թեմայի շրջանակում ներկայացրել է թանգարաններում ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության Ղազախստանի փորձը: Թեմայի շրջանակում մասնակիցները ծանոթացել են նաև Թանգարանների միջազգային խորհրդի (ICOM) տնօրենի տեղակալ Լուչիմարա Լետելյերի՝ Բրազիլիայում իրականացրած հետազոտության արդյունքներին. տեսանկարահանումը պատրաստվել էր դասընթացի համար։ Տեղի են ունեցել նաև կարպետագործության և գաթայի թխման վարպետության դասեր։

Նշենք, որ Հայաստանը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Թեհրանի կենտրոնի հետ համատեղ կազմակերպել է երկու միջազգային դասընթաց՝ 2017 և 2019 թվականներին, որոնք ուղղված էին համայնքներում ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանությանն ու միջազգային հայտերի պատրաստմանը և ներկա դասընթացը այդ շարունակական համագործակցության և ոլորտի խթանմանն ուղղված հերթական կարևոր նախաձեռնություն էր։

ՀՈԴՎԱԾԻ ՖՈՏՈ

Արհեստների երկրորդ միջազգային փառատոնի բացումը

Հոդվածներ
ՀՈԴՎԱԾԻ ՖՈՏՈ

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Ժաննա Անդրեասյանն Դիլիջանում մասնակցել է Արհեստների երկրորդ միջազգային փառատոնի բացմանը, որը հուլիսի 20-21-ը ԿԳՄՍՆ աջակցությամբ անցկացնում էր Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանը:

Նախարարը շրջել է տաղավարներով, ծանոթացել հայ և միջազգային վարպետների պատրաստած ձեռագործ աշխատանքներին։ Ողջունելով փառատոնի մասնակիցներին ու հյուրերին՝ Ժաննա Անդրեասյանն ընդգծել է՝ ժողովրդական արհեստներն ու արվեստը մեր ինքնության ու մշակույթի կարևոր արժեքներից են, որոնց պահպանումն ու զարգացումն օրվա խնդիր են:

«Վստահ եմ՝ նմանօրինակ փառատոների օգնությամբ կարող ենք տեսանելի դարձնել ժողովրդական արհեստները, որոնք մեր մշակույթի անբաժանելի մասն են կազմում, և որոնց միջոցով կարողանում ենք տեսնել թե՛ արժեքների, թե՛ աշխատանքի կարևոր շերտ: Սա նաև մեր ավանդույթները նորովի ներկայացնելու մասին է, ինչը ևս շատ կարևոր է:
Արհեստներն առաջին հերթին աշխատանք են, իսկ մենք ամեն կերպ խրախուսում ենք աշխատանքը, կրթությունը և կարևորում, որ ժողովրդական արհեստներն ունենան շարունակություն: Ընդ որում՝ ժամանակակից աշխարհում դրանք հետաքրքիր ձևեր են ընդունում՝ դառնալով իսկապես արվեստի ստեղծագործություն»,- ասել է Ժաննա Անդրեասյանն ու շնորհակալություն հայտնել փառատոնին մասնակցող բոլոր վարպետներին համագործակցության և կատարած
անգնահատելի աշխատանքի մասին։

Ժաննա Անդրեասյանը տեղեկացրել է՝ Արհեստների հաջորդ փառատոնն անցկացվելու է այս աշնանը Վայոց ձորի մարզում: Նախարարն ուրախությամբ փաստել է՝ աստիճանաբար մեծանում է նաև միջազգային վարպետների մասնակցությունը մեր երկրում անցկացվող փառատոնին: Մասնավորապես, այս տարի փառատոնին մասնակցում են ներկայացուցիչներ Սերբիայից, Բուլղարիայից, Իրանից, Վրաստանից և այլ երկրներից:

Ժաննա Անդրեասյանը շնորհակալություն է հայտնել նաև Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի տնօրինությանը՝ կարևոր գործունեության համար և կարևորել թանգարանի դիլիջանյան մասնաճյուղի շուտափույթ վերաբացումը: Դիլիջան այցի շրջանակում նախարար Ժաննա Անդրեասյանն այցելել է նաև թանգարանի դիլիջանյան մասնաճյուղ, որտեղ պետական ֆինանսավորմամբ իրականացվում են վերանորոգման աշխատանքներ: Ժաննա Անդրեասյանը ծանոթացել է շինարարական աշխատանքների ընթացքին, որոնք ավարտական փուլում են:

Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի տնօրեն Լուսինե Թորոյանը հույս է հայտնել՝ Արհեստների միջազգային փառատոնը մոտ ապագայում կդառնա Հայաստանի այցեքարտերից մեկն ու նաև սիրված միջոցառում ինչպես տարածաշրջանի, այնպես էլ ամբողջ աշխարհի վարպետների համար:

Փառատոնի շրջանակում Դիլիջանի քաղաքային այգում ներկայացվել են արհեստների և արվեստների տարբեր նմուշներ՝ ասեղնագործ, թաղիքից, փայտից ու մետաղից պատրաստված ինքնատիպ աշխատանքներ, գորգեր, կարպետներ, զարդեր, տիկնիկներ, խեցեղեն և այլն։

Փառատոնին մասնակցում էին շուրջ 40 արհեստագործ վարպետներ Հայաստանից և արտերկրից՝ ցուցադրելով իրենց ձեռագործ աշխատանքները։ Ժաննա Անդրեասյանը կարևորել է նաև գյումրեցի դարբինների մասնակցությունը փառատոնին՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Գյումրիի դարբնության ավանդույթն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում:

Առանձին տաղավարներով ներկայացել են ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն հանրահռչակող Գյումրու ժողովրդական ճարտարապետության և քաղաքային կենցաղի, Դիլիջանի և Լոռի-Փամբակի երկրագիտական թանգարանները, Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր, հայոց ազգագրության և ազատագրական պայքարի պատմության թանգարանը, «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանը, ինչպես նաև «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ը:

Արհեստների միջազգային առաջին փառատոնն անցկացվել է 2022 թվականին Գյումրիում։

Դարբնության վարպետաց դասեր Լիբանանում

Դարբնության վարպետաց դասեր Լիբանանում

ՀայտարարություններՀոդվածներ
Դարբնության վարպետաց դասեր Լիբանանում

Ս․թ․ մայիսի 11-23-ը, Հայկազյան համալսարանի նախաձեռնությամբ և Ժողովրդական արվեստների թանգարանի մասնակցությամբ Լիբանանի /Բեյրութ, Անթիլիաս, Անճար/ 15 հայկական դպրոցում իրականացվեցին հայկական դարբնության վարպետաց դասեր։
Ծրագիրն անցկացվեց Թանգարանի զարգացման գծով փոխտնօրեն Գայանե Ասլանյանի և գյումրեցի դարբին Հովհաննես Մնոյանի մասնակցությամբ։
Ժողովրդական արվեստների թանգարանն արդեն 3-րդ տարին է Բեյրութի Հայկազյան համալսարանի հրավերով՝ ի դեմս համալսարանի Հայկական սփյուռքի ուսումնասիրության կենտրոնի տնօրեն Անդրանիկ Դաքեսյանի, Բեյրութի հայկական դպրոցների աշակերտների համար իրականացնում է ժողովրդական արհեստների վարպետաց դասեր։
Ժողովրդական արվեստների թանգարանի և Բեյրութի Հայկազյան համալսարանի համագործակցությամբ իրականացվող վարպետաց դասերն անցկացվում են թանգարանի «Ինքնության դարբնոց» կրթարանի շրջանակում։
Հիշեցնենք, որ «Գյումրիի դարբնության ավանդույթը» 2023 թվականին գրանցվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում:

Հոդվածի ֆոտո(1)

«Ինչպես են ստեղծվում արհեստները». անիմացիոն ֆիլմեր

Հոդվածներ
Հոդվածի ֆոտո(1)

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության աջակցությամբ Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանում տեղի է ունեցել «Ինչպես են ստեղծվում արհեստները» ծրագրի շնորհանդեսը:
Միջոցառմանը ներկա են եղել ԿԳՄՍ նախարար Ժաննա Անդրեասյանը և նախարարի տեղակալ Ալֆրեդ Քոչարյանը:
Ծրագրի շրջանակում ստեղծվել են 6 կարճամետրաժ անիմացիոն ֆիլմեր, որոնք պատմում են Հայաստանում հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը կիրառվող արհեստների մասին՝ գորգագործություն և կարպետագործություն, ասեղնագործություն և ժանեկագործություն, թաղիքագործություն, խեցեգործություն, դարբնություն, փայտարվեստ:
ԿԳՄՍ նախարար Ժաննա Անդրեասյանը շնորհակալություն է հայտնել մասնակից կառույցներին, խմբերին ու անհատներին կատարած մեծ աշխատանքի համար. «Աշխատանքը հաջողում է, երբ ապահովված է ստեղծագործական առողջ միջավայր, որտեղ յուրաքանչյուրը մտածում է լավ արդյունքի մասին: Այս ծրագրի արդյունքը պարտավորեցնում է ոլորտը մշտապես ուշադրության կենտրոնում պահել, տարածել ժողովրդական արվեստների մասին գիտելիքը թե՛ միջազգային հարթակներում, թե՛ մեր հանրության շրջանում: Ծրագիրը կարող է դառնալ հրաշալի կրթական նյութ նաև դպրոցների համար. այն մեր երեխաների համար առավել տեսանելի և ընկալելի կդարձնի դասագրքային գիտելիքը: Առանձնահատուկ շնորհակալություն եմ հայտնում մեր ժողովրդական վարպետներին, որոնց աշխատանքը տեսանելի դարձնելու խնդիր ունենք: Ուրախ եմ, որ թանգարանի հետ հաջող համագործակցությամբ նրանց աշխատանքն ավելի գնահատված և արժևորված է դառնում»:
Ժաննա Անդրեասյանն ընդգծել է, որ նախարարությունը պատրաստակամ է աջակցելու ազգայինի տարածմանը և հանրահռչակմանը միտված գաղափարներին:
Ֆիլմաշարը նվիրված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 20-ամյակին և ներկայացվում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի տարբերանշանով։
Երկլեզու՝ հայերեն և անգլերեն ֆիլմերի ստեղծման շուրջ աշխատել են «Invisible Friends» անիմացիոն ստուդիայի մասնագետները, որոնք տարբեր երկրներից են՝ Հայաստան, Ռուսաստան, Վրաստան, Իսրայել, Ֆրանսիա:
Ֆիլմերի վիզուալ բովանդակությունը ստեղծելիս օգտագործվել են ինչպես Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի, այնպես էլ Հայաստանի պատմության թանգարանի հավաքածուն և անհատ վարպետների անձնական արխիվները։
Միջոցառման շրջանակում տեղի է ունեցել նաև «Խնձորեսկ» տիպի գորգի կտրման արարողություն՝ նվիրված թանգարանի 45-ամյակին: Այն գործել է Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված Մարգարիտա Խաչյանը, որը 2023 թվականից աշխատում է Ժողովրդական արվեստների թանգարանում: Ելույթով հանդես է եկել նաև թանգարանի նորաստեղծ «Մանել» երգչախումբը:
Նախարար Ժաննա Անդրեասյանը թանգարանի տնօրեն Լուսինե Թորոյանի ուղեկցությամբ շրջայց է կատարել թանգարանում, ծանոթացել հիմնական ցուցանմուշներին, ժամանակավոր ցուցադրություններին և կրթական ծրագրերին:

հոդվածի ֆոտո

«Քանոն» երաժշտական նվագարանը

Հոդվածներ
հոդվածի ֆոտո

Քանոնը հայկական մշակույթում հայտնի է միջնադարից։ Նվագարանի եւ դրա նախատիպերի մասին վկայություններ կան Հովհաննես Դրասխանակերտցու (10-րդ դար) եւ Հակոբ Ղրիմեցու, Թամբուրի Հարությունի (18-րդ դար) աշխատություններում, միջնադարյան մանրանկարներում, ինչպես նաեւ տապանաքարերի 16-18-րդ դդ. պատկերաքանդակներում։ Այստեղ պատկերված են եւ՛ մենակատար երաժիշտներ, եւ՛ փողային, լարային ու հարկանային նվագածուների նվագախմբեր։ Քանոնին անդրադարձել են արվեստաբան Գարեգին Լեւոնյանը, քանոնահար կոմպոզիտոր Խաչատուր Ավետիսյանը եւ այլք։ Նվագարանը հնչել է աշուղների կատարմամբ, սազանդարների անսամբլներում եւ ժողովրդական գործիքների նվագախմբերում։
Քանոնը պատկանում է բազմալար, անկոթ, կսմիթային նվագարանների ընտանիքին։ Նվագարանի իրանը սեղանաձեւ, հարթ արկղիկի է նման, որի ձախ կողը թեք կտրվածք ունի, իսկ աջը՝ ուղղահայաց։ Իրանի մակերեսի 2/3-ը փայտից է պատրաստված, իսկ 1/3-ը՝ թաղանթից։ Դեկայի փայտյա մասի վրա բացված է երեք արձագանքատու ձայնանցք։ Լարերը հորիզոնական դիրքով ձգվում են դեկայի ամբողջ մակերեսով, անցնում թաղանթին վերից վար ձգվող փայտե խառակի վրայով եւ կապվում աջ մասի ուղղահայաց կողին։ Սեղանաձեւ իրանի ձախ կողմում ամրացվում են լարերը ձգող ականջները եւ ձայնի բարձրությունը կարգավորող մետաղե բռնակները։ Նվագարանն ունի երեք ու կես օկտավա ձայնածավալ։ Լարվածքը դիատոնիկ է։ Նվագարանը լարում են մետաղե բանալիով։ Յուրաքանչյուր հնչյուն արտաբերվում է եռալար փնջի միջոցով։ Նվագում են նստած վիճակում՝ քանոնը դնելով ծնկներին, ցուցամատերին ամրացվող մատնոցների ու մզրակների միջոցով։ Նվագարանն ունի տեխնիկական ու կատարողական լայն հնարավորություններ, որի շնորհիվ կարելի է նվագել տարբեր ժանրերի ու բարդության ժողովրդական, դասական ու ժամանակակից մեղեդիներ։ Քանոնը մենակատարային եւ անսամբլային նվագարան է։ Քանոնի կատարմամբ յուրահատուկ են հնչում տրեմոլոն, ակորդները, արպեջիոներն ու գլիսանդոն։ Մինչեւ 20-րդ դարի սկիզբը Հայաստանում քանոն առավելապես տղամարդիկ էին նվագում, իսկ մեր ժամանակներում՝ հիմնականում կանայք։ Ժողովրդական վարպետների պատրաստած 19-21-րդ դդ. քանոնների բազմաթիվ օրինակներ են պահվում Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր, Հայոց ազգագրության եւ ազատագրական պայքարի պատմության ազգային եւ Եղիշե Չարենցի անվան գրականության եւ արվեստի թանգարաններում։
Նվագարանի պատրաստման եւ կատարողական ավանդույթը Հայաստանում աստիճանաբար զարգանալով՝ ժողովրդապրոֆեսիոնալից վերաճել է պրոֆեսիոնալ արվեստի։ Քանոնի դասարաններ կան հանրապետության բոլոր երաժշտական դպրոցներում, ուսումնարաններում, Երեւանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում եւ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանում։ Բացի ժողովրդական երգերից ու նվագներից՝ մեր օրերում քանոնի համար հատուկ պիեսներ ու կոնցերտներ են ստեղծում հայ կոմպոզիտորները։ Խորհրդային Հայաստանում քանոնի կատարողական դպրոցի հիմնադիրը կոմպոզիտոր Խաչատուր Ավետիսյանն էր։ Նա վերափոխեց ու զարգացրեց քանոնի կառուցվածքային, կատարողական եւ դասավանդման ավանդույթները։ Կոմպոզիտորի եւ նրա սաների շնորհիվ Արեւելյան Հայաստանում ձեւավորված քանոնի կատարողական դպրոցն զգալիորեն տարբերվեց արեւելյան երկրներում տարածված ավանդույթներից։ Ներկայի նվագարանագործ վարպետները (Հակոբ Երիցյան, Շահեն Երիցյան, Ալբերտ Զաքարյան եւ այլք) եւս ստեղծեցին քանոնի նորացված եւ կատարելագործված տարբերակներ, մեծ, միջին եւ փոքր չափերի նվագարաններ։

ՀՈԴՎԱԾԻ ՖՈՏՈ

Գյումրիի դարբնության ավանդույթը

Հոդվածներ
ՀՈԴՎԱԾԻ ՖՈՏՈ

«Գյումրիի դարբնության ավանդույթը» հայտը 2023թ․ գրանցվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում։
Դարբնությունը դարեր շարունակ կենտրոնական դեր է խաղացել Հայաստանի Գյումրի քաղաքի տեղական ինքնության և մշակութային առանձնահատկությունների մեջ: Թեև պրակտիկան Հայաստանում գրեթե անհետացել է 20-րդ դարի կեսերին, այն պահպանվել է Գյումրիում, որտեղ բնակիչները շարունակում են պահպանել գոյություն ունեցող իրերը՝ պատուհանների վանդակաճաղերը, ցանկապատերը, դարպասները, դռները, մոմակալներն ու ջահերը, որոնք պատրաստված են հին վարպետների կողմից, և օգտագործում են դարբնությամբ ստեղծված իրերն իրենց առօրյա կյանքում: Ներկայիս դարբինները, որոնցից մի քանիսը հինգերորդ կամ վեցերորդ սերնդի վարպետներ են, ակտիվ դեր են խաղում քաղաքային դարբնագործության ավանդույթի, ինչպես նաև նրա պատմության, ավանդական հմտությունների և գիտելիքների պահպանման և փոխանցման գործում: Նրանք սովորաբար դարբնության պրակտիկան ոչ ֆորմալ կերպով փոխանցում են իրենց ընտանիքների ներսում՝ իրենց երեխաներին և թոռներին: Բացի այդ, դարբնությունը ֆորմալ կերպով փոխանցվում է նաև համայնքային թանգարանների և երկու մասնագիտացված ուսումնական հաստատությունների՝ Գյումրու գեղարվեստի ակադեմիայի և Գյումրու թիվ 1 արհեստագործական ուսումնարանի միջոցով: Գյումրի քաղաքի ճարտարապետական ինքնության առանցքային մասը՝ դարբնությունը կարելի է տեսնել ինչպես մասնավոր, այնպես էլ հասարակական շենքերի ներքին և արտաքին ձևավորման մեջ, և ասոցացվում է մի շարք արժեքների հետ՝ աշխատասիրության, ազնվության, արդար աշխատանքի և փոխադարձ հարգանքի:

հոդվածների ֆոտո

Տարեհացի խորհրդանշանային կիրառում եւ նախշազարդում

Հոդվածներ
հոդվածների ֆոտո

Տարածված է առանձին ընտանիքներում, մասնավորապես, արեւելահայոց միջավայրում:
Առաջին հիշատակությունները հանդիպում են 19-րդ դարի երկրորդ կեսին (Ե. Շահազիզ, Ե. Լալայան, Ա. Ահարոնյան, Քաջբերունի):
Ժողովրդական տոնածիսական, խորհրդանշանային համալիրի բաղկացուցիչ տարր է: Պատրաստման գիտելիքները, հմտությունները փոխանցվում են ժառանգաբար: Տարեհացը կլոր է կամ ձվաձեւ` մոտավորապես 30-40սմ տրամագծով: Հայաստանի մի շարք շրջաններում հայտնի է եղել նաեւ այլ անուններով` կրկենե, կրկենի, դովլաթ կրկենի, միջնակ կլոճ, միջինք եւ այլն: Հացը կտրվում է Նոր տարուն (տարբերակներ` Մեծ պասի կեսին` միջինքին) եւ բաժանվում տան անդամներին: Հացի զարդանախշերը խորհրդանշորեն կապվում են տիեզերածնության, արարչագործության ու սերնդաճի գաղափարների հետ եւ այլն:
Տարեհացի մեջ «միջինք» կոչվող որևէ նշան էր դրվում՝ լոբի, սիսեռ, փոքրիկ կորիզ կամ մետաղադրամ՝ տարվա հաջողակի բախտը գուշակելու նպատակով: Կտրում էին տան բոլոր անդամների թվին հավասար՝ հաճախ բաժին հանելով նաեւ տան կենդանիներին: Այլ տեղերում էլ երբեմն տարեհացը բաժանում էին 12 մասի՝ ըստ ամիսների թվի։

հոդվածների ֆոտո

Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների պահպանությունը «Ինքնության դարբնոց» կրթարանում

Հոդվածներ
հոդվածների ֆոտո

Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանը և «Ինքնության դարբնոց» կրթարանը ներկայացնող հոդվածը տեղ է գտել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության կոնվենցիայի 20-ամյակին նվիրված «Կենսունակ ժառանգություն» ամսագրում https://www.unesco-centerbg.org/wp-new/wp-content/uploads/2023/09/LivingHeritage_pt6_BODY.pdf?fbclid=IwAR3CzUsmHKk3tTzk3gZyaeUsWVocZfBfuretanxHDB8Vn2owIdyLY-rFJjA , Նազելի Ութուջյան, «Կենսունակ ժառանգությունը և Հայաստանի Ժողովրդական արվեստների թանգարանը», էջ 65)։

Թանգարանն իր «Ինքնության դարբնոց» կրթարանում, ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության աջակցությամբ, 2023թ․ ընթացքում ևս իրականացրեց ներառական կրթական ծրագիր, որի շրջանակում ժողովրդական արվեստին նվիրված անվճար դասընթացներ են անցկացվում հասարակության մի շարք խոցելի խմբերի համար։ Ծրագիրն իրականացվում է 2021 թվականից։
Ծրագիրն այս տարի իրականացվեց 88 շահառուների, այդ թվում՝ պատերազմի մասնակիցների, պատերազմի ժամանակ զոհված կամ անհետ կորած զինվորի ընտանիքի անդամ հանդիսացող անչափահաս երեխաների, սոցիալապես անապահով ընտանիքների երեխաների և կանանց, «Զատիկ» երեխաների աջակցության կենտրոնի շահառուների, «Ջերմիկ անկյուն Առինջ» խմբային տան հաշմանդամություն ունեցող բնակիչների, «Մարի Իզմիրլյանի անվան մանկատան» հատուկ կարիքով մտավոր և ֆիզիկական խանգարումներ ունեցող երեխաների, «Երևանի թիվ 1 տուն-ինտերնատի» շահառուների համար։
Ծրագիրը 2023թ․ իրականացվել է Երևանում, Վայոց ձորի և Տավուշի մարզերում։
«Ինքնության դարբնոց»-ի ներառական կրթական ծրագրի շրջանակում անցկացվել են Ստվերների թատրոնի, փայտարվեստի, կարպետագործության և ասեղնագործության, թաղիքագործության դասընթացներ:
Ստվերների տիկնիկային թատրոնի դասընթացներն այս տարի են ներառվել ծրագրում՝ հաշվի առնելով, որ այն ընդգրկված է ՀՀ անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ցանկում։ Թանգարանը համագործակցել է «Այրոգի» ստվերների թատրոնի հետ։ Մասնակիցների թվում էին հաշմանդամություն ունեցող, Արցախից տեղահանված, պատերազմին մասնակցած անձինք, ինչպես նաև Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի ուսանողներ և շրջանավարտներ։ Մասնակիցները կարողացել են համադրել ավանդականը և նորարարական մոտեցումները։ Դասընթացի լավագույն շրջանավարտներն իրենց ներկայացումներով հանդես եկան «Ստվերախաղքի ազգային երրորդ փառատոնին»՝ արժանանալով մրցանակների «Ավանդական արհեստի լավագույն ներկայացում», «Լավագույն ռեժիսուրա», «Լավագույն սցենար», «Լավագույն դերասանական կազմ» անվանակարգերում։
Այս տարի առաջին անգամ ծրագրում ընդգրկվեցին «Ջերմիկ անկյուն» խմբային տան Առինջի մասնաճյուղի հաշմանդամություն ունեցող անձինք, ովքեր ծանոթացան թաղիքագործությանը, որը ևս ընդգրկված է ՀՀ անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ցանկում։
Ծրագրի շրջանակներում այս անգամ աշխատանքով է ապահովվել ժողովրդական արվեստի ոլորտի 8 մասնագետ։ Ծրագիրը թույլ է տվել իր գրեթե 90 շահառուներին ծանոթանալ ժողովրդական արվեստին, հանդես գալ որպես ստեղծագործող, շփվելով արվեստի հետ՝ թեթևացնել դժվարին հոգեբանական, ֆիզիկական կամ սոցիալական վիճակը։