ՀՈԴՎԱԾԻ ՖՈՏՈ

Արհեստների երկրորդ միջազգային փառատոնի բացումը

ՀՈԴՎԱԾԻ ՖՈՏՈ

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարար Ժաննա Անդրեասյանն Դիլիջանում մասնակցել է Արհեստների երկրորդ միջազգային փառատոնի բացմանը, որը հուլիսի 20-21-ը ԿԳՄՍՆ աջակցությամբ անցկացնում էր Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանը:

Նախարարը շրջել է տաղավարներով, ծանոթացել հայ և միջազգային վարպետների պատրաստած ձեռագործ աշխատանքներին։ Ողջունելով փառատոնի մասնակիցներին ու հյուրերին՝ Ժաննա Անդրեասյանն ընդգծել է՝ ժողովրդական արհեստներն ու արվեստը մեր ինքնության ու մշակույթի կարևոր արժեքներից են, որոնց պահպանումն ու զարգացումն օրվա խնդիր են:

«Վստահ եմ՝ նմանօրինակ փառատոների օգնությամբ կարող ենք տեսանելի դարձնել ժողովրդական արհեստները, որոնք մեր մշակույթի անբաժանելի մասն են կազմում, և որոնց միջոցով կարողանում ենք տեսնել թե՛ արժեքների, թե՛ աշխատանքի կարևոր շերտ: Սա նաև մեր ավանդույթները նորովի ներկայացնելու մասին է, ինչը ևս շատ կարևոր է:
Արհեստներն առաջին հերթին աշխատանք են, իսկ մենք ամեն կերպ խրախուսում ենք աշխատանքը, կրթությունը և կարևորում, որ ժողովրդական արհեստներն ունենան շարունակություն: Ընդ որում՝ ժամանակակից աշխարհում դրանք հետաքրքիր ձևեր են ընդունում՝ դառնալով իսկապես արվեստի ստեղծագործություն»,- ասել է Ժաննա Անդրեասյանն ու շնորհակալություն հայտնել փառատոնին մասնակցող բոլոր վարպետներին համագործակցության և կատարած
անգնահատելի աշխատանքի մասին։

Ժաննա Անդրեասյանը տեղեկացրել է՝ Արհեստների հաջորդ փառատոնն անցկացվելու է այս աշնանը Վայոց ձորի մարզում: Նախարարն ուրախությամբ փաստել է՝ աստիճանաբար մեծանում է նաև միջազգային վարպետների մասնակցությունը մեր երկրում անցկացվող փառատոնին: Մասնավորապես, այս տարի փառատոնին մասնակցում են ներկայացուցիչներ Սերբիայից, Բուլղարիայից, Իրանից, Վրաստանից և այլ երկրներից:

Ժաննա Անդրեասյանը շնորհակալություն է հայտնել նաև Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի տնօրինությանը՝ կարևոր գործունեության համար և կարևորել թանգարանի դիլիջանյան մասնաճյուղի շուտափույթ վերաբացումը: Դիլիջան այցի շրջանակում նախարար Ժաննա Անդրեասյանն այցելել է նաև թանգարանի դիլիջանյան մասնաճյուղ, որտեղ պետական ֆինանսավորմամբ իրականացվում են վերանորոգման աշխատանքներ: Ժաննա Անդրեասյանը ծանոթացել է շինարարական աշխատանքների ընթացքին, որոնք ավարտական փուլում են:

Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի տնօրեն Լուսինե Թորոյանը հույս է հայտնել՝ Արհեստների միջազգային փառատոնը մոտ ապագայում կդառնա Հայաստանի այցեքարտերից մեկն ու նաև սիրված միջոցառում ինչպես տարածաշրջանի, այնպես էլ ամբողջ աշխարհի վարպետների համար:

Փառատոնի շրջանակում Դիլիջանի քաղաքային այգում ներկայացվել են արհեստների և արվեստների տարբեր նմուշներ՝ ասեղնագործ, թաղիքից, փայտից ու մետաղից պատրաստված ինքնատիպ աշխատանքներ, գորգեր, կարպետներ, զարդեր, տիկնիկներ, խեցեղեն և այլն։

Փառատոնին մասնակցում էին շուրջ 40 արհեստագործ վարպետներ Հայաստանից և արտերկրից՝ ցուցադրելով իրենց ձեռագործ աշխատանքները։ Ժաննա Անդրեասյանը կարևորել է նաև գյումրեցի դարբինների մասնակցությունը փառատոնին՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Գյումրիի դարբնության ավանդույթն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մարդկության ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում:

Առանձին տաղավարներով ներկայացել են ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն հանրահռչակող Գյումրու ժողովրդական ճարտարապետության և քաղաքային կենցաղի, Դիլիջանի և Լոռի-Փամբակի երկրագիտական թանգարանները, Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր, հայոց ազգագրության և ազատագրական պայքարի պատմության թանգարանը, «Էրեբունի» պատմահնագիտական արգելոց-թանգարանը, ինչպես նաև «Պատմամշակութային արգելոց-թանգարանների և պատմական միջավայրի պահպանության ծառայություն» ՊՈԱԿ-ը:

Արհեստների միջազգային առաջին փառատոնն անցկացվել է 2022 թվականին Գյումրիում։

Դարբնության վարպետաց դասեր Լիբանանում

Դարբնության վարպետաց դասեր Լիբանանում

Դարբնության վարպետաց դասեր Լիբանանում

Ս․թ․ մայիսի 11-23-ը, Հայկազյան համալսարանի նախաձեռնությամբ և Ժողովրդական արվեստների թանգարանի մասնակցությամբ Լիբանանի /Բեյրութ, Անթիլիաս, Անճար/ 15 հայկական դպրոցում իրականացվեցին հայկական դարբնության վարպետաց դասեր։
Ծրագիրն անցկացվեց Թանգարանի զարգացման գծով փոխտնօրեն Գայանե Ասլանյանի և գյումրեցի դարբին Հովհաննես Մնոյանի մասնակցությամբ։
Ժողովրդական արվեստների թանգարանն արդեն 3-րդ տարին է Բեյրութի Հայկազյան համալսարանի հրավերով՝ ի դեմս համալսարանի Հայկական սփյուռքի ուսումնասիրության կենտրոնի տնօրեն Անդրանիկ Դաքեսյանի, Բեյրութի հայկական դպրոցների աշակերտների համար իրականացնում է ժողովրդական արհեստների վարպետաց դասեր։
Ժողովրդական արվեստների թանգարանի և Բեյրութի Հայկազյան համալսարանի համագործակցությամբ իրականացվող վարպետաց դասերն անցկացվում են թանգարանի «Ինքնության դարբնոց» կրթարանի շրջանակում։
Հիշեցնենք, որ «Գյումրիի դարբնության ավանդույթը» 2023 թվականին գրանցվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում:

Հոդվածի ֆոտո(1)

«Ինչպես են ստեղծվում արհեստները». անիմացիոն ֆիլմեր

Հոդվածի ֆոտո(1)

ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության աջակցությամբ Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանում տեղի է ունեցել «Ինչպես են ստեղծվում արհեստները» ծրագրի շնորհանդեսը:
Միջոցառմանը ներկա են եղել ԿԳՄՍ նախարար Ժաննա Անդրեասյանը և նախարարի տեղակալ Ալֆրեդ Քոչարյանը:
Ծրագրի շրջանակում ստեղծվել են 6 կարճամետրաժ անիմացիոն ֆիլմեր, որոնք պատմում են Հայաստանում հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը կիրառվող արհեստների մասին՝ գորգագործություն և կարպետագործություն, ասեղնագործություն և ժանեկագործություն, թաղիքագործություն, խեցեգործություն, դարբնություն, փայտարվեստ:
ԿԳՄՍ նախարար Ժաննա Անդրեասյանը շնորհակալություն է հայտնել մասնակից կառույցներին, խմբերին ու անհատներին կատարած մեծ աշխատանքի համար. «Աշխատանքը հաջողում է, երբ ապահովված է ստեղծագործական առողջ միջավայր, որտեղ յուրաքանչյուրը մտածում է լավ արդյունքի մասին: Այս ծրագրի արդյունքը պարտավորեցնում է ոլորտը մշտապես ուշադրության կենտրոնում պահել, տարածել ժողովրդական արվեստների մասին գիտելիքը թե՛ միջազգային հարթակներում, թե՛ մեր հանրության շրջանում: Ծրագիրը կարող է դառնալ հրաշալի կրթական նյութ նաև դպրոցների համար. այն մեր երեխաների համար առավել տեսանելի և ընկալելի կդարձնի դասագրքային գիտելիքը: Առանձնահատուկ շնորհակալություն եմ հայտնում մեր ժողովրդական վարպետներին, որոնց աշխատանքը տեսանելի դարձնելու խնդիր ունենք: Ուրախ եմ, որ թանգարանի հետ հաջող համագործակցությամբ նրանց աշխատանքն ավելի գնահատված և արժևորված է դառնում»:
Ժաննա Անդրեասյանն ընդգծել է, որ նախարարությունը պատրաստակամ է աջակցելու ազգայինի տարածմանը և հանրահռչակմանը միտված գաղափարներին:
Ֆիլմաշարը նվիրված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի 20-ամյակին և ներկայացվում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի տարբերանշանով։
Երկլեզու՝ հայերեն և անգլերեն ֆիլմերի ստեղծման շուրջ աշխատել են «Invisible Friends» անիմացիոն ստուդիայի մասնագետները, որոնք տարբեր երկրներից են՝ Հայաստան, Ռուսաստան, Վրաստան, Իսրայել, Ֆրանսիա:
Ֆիլմերի վիզուալ բովանդակությունը ստեղծելիս օգտագործվել են ինչպես Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի, այնպես էլ Հայաստանի պատմության թանգարանի հավաքածուն և անհատ վարպետների անձնական արխիվները։
Միջոցառման շրջանակում տեղի է ունեցել նաև «Խնձորեսկ» տիպի գորգի կտրման արարողություն՝ նվիրված թանգարանի 45-ամյակին: Այն գործել է Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված Մարգարիտա Խաչյանը, որը 2023 թվականից աշխատում է Ժողովրդական արվեստների թանգարանում: Ելույթով հանդես է եկել նաև թանգարանի նորաստեղծ «Մանել» երգչախումբը:
Նախարար Ժաննա Անդրեասյանը թանգարանի տնօրեն Լուսինե Թորոյանի ուղեկցությամբ շրջայց է կատարել թանգարանում, ծանոթացել հիմնական ցուցանմուշներին, ժամանակավոր ցուցադրություններին և կրթական ծրագրերին:

հոդվածի ֆոտո

«Քանոն» երաժշտական նվագարանը

հոդվածի ֆոտո

Քանոնը հայկական մշակույթում հայտնի է միջնադարից։ Նվագարանի եւ դրա նախատիպերի մասին վկայություններ կան Հովհաննես Դրասխանակերտցու (10-րդ դար) եւ Հակոբ Ղրիմեցու, Թամբուրի Հարությունի (18-րդ դար) աշխատություններում, միջնադարյան մանրանկարներում, ինչպես նաեւ տապանաքարերի 16-18-րդ դդ. պատկերաքանդակներում։ Այստեղ պատկերված են եւ՛ մենակատար երաժիշտներ, եւ՛ փողային, լարային ու հարկանային նվագածուների նվագախմբեր։ Քանոնին անդրադարձել են արվեստաբան Գարեգին Լեւոնյանը, քանոնահար կոմպոզիտոր Խաչատուր Ավետիսյանը եւ այլք։ Նվագարանը հնչել է աշուղների կատարմամբ, սազանդարների անսամբլներում եւ ժողովրդական գործիքների նվագախմբերում։
Քանոնը պատկանում է բազմալար, անկոթ, կսմիթային նվագարանների ընտանիքին։ Նվագարանի իրանը սեղանաձեւ, հարթ արկղիկի է նման, որի ձախ կողը թեք կտրվածք ունի, իսկ աջը՝ ուղղահայաց։ Իրանի մակերեսի 2/3-ը փայտից է պատրաստված, իսկ 1/3-ը՝ թաղանթից։ Դեկայի փայտյա մասի վրա բացված է երեք արձագանքատու ձայնանցք։ Լարերը հորիզոնական դիրքով ձգվում են դեկայի ամբողջ մակերեսով, անցնում թաղանթին վերից վար ձգվող փայտե խառակի վրայով եւ կապվում աջ մասի ուղղահայաց կողին։ Սեղանաձեւ իրանի ձախ կողմում ամրացվում են լարերը ձգող ականջները եւ ձայնի բարձրությունը կարգավորող մետաղե բռնակները։ Նվագարանն ունի երեք ու կես օկտավա ձայնածավալ։ Լարվածքը դիատոնիկ է։ Նվագարանը լարում են մետաղե բանալիով։ Յուրաքանչյուր հնչյուն արտաբերվում է եռալար փնջի միջոցով։ Նվագում են նստած վիճակում՝ քանոնը դնելով ծնկներին, ցուցամատերին ամրացվող մատնոցների ու մզրակների միջոցով։ Նվագարանն ունի տեխնիկական ու կատարողական լայն հնարավորություններ, որի շնորհիվ կարելի է նվագել տարբեր ժանրերի ու բարդության ժողովրդական, դասական ու ժամանակակից մեղեդիներ։ Քանոնը մենակատարային եւ անսամբլային նվագարան է։ Քանոնի կատարմամբ յուրահատուկ են հնչում տրեմոլոն, ակորդները, արպեջիոներն ու գլիսանդոն։ Մինչեւ 20-րդ դարի սկիզբը Հայաստանում քանոն առավելապես տղամարդիկ էին նվագում, իսկ մեր ժամանակներում՝ հիմնականում կանայք։ Ժողովրդական վարպետների պատրաստած 19-21-րդ դդ. քանոնների բազմաթիվ օրինակներ են պահվում Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր, Հայոց ազգագրության եւ ազատագրական պայքարի պատմության ազգային եւ Եղիշե Չարենցի անվան գրականության եւ արվեստի թանգարաններում։
Նվագարանի պատրաստման եւ կատարողական ավանդույթը Հայաստանում աստիճանաբար զարգանալով՝ ժողովրդապրոֆեսիոնալից վերաճել է պրոֆեսիոնալ արվեստի։ Քանոնի դասարաններ կան հանրապետության բոլոր երաժշտական դպրոցներում, ուսումնարաններում, Երեւանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում եւ Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանում։ Բացի ժողովրդական երգերից ու նվագներից՝ մեր օրերում քանոնի համար հատուկ պիեսներ ու կոնցերտներ են ստեղծում հայ կոմպոզիտորները։ Խորհրդային Հայաստանում քանոնի կատարողական դպրոցի հիմնադիրը կոմպոզիտոր Խաչատուր Ավետիսյանն էր։ Նա վերափոխեց ու զարգացրեց քանոնի կառուցվածքային, կատարողական եւ դասավանդման ավանդույթները։ Կոմպոզիտորի եւ նրա սաների շնորհիվ Արեւելյան Հայաստանում ձեւավորված քանոնի կատարողական դպրոցն զգալիորեն տարբերվեց արեւելյան երկրներում տարածված ավանդույթներից։ Ներկայի նվագարանագործ վարպետները (Հակոբ Երիցյան, Շահեն Երիցյան, Ալբերտ Զաքարյան եւ այլք) եւս ստեղծեցին քանոնի նորացված եւ կատարելագործված տարբերակներ, մեծ, միջին եւ փոքր չափերի նվագարաններ։

ՀՈԴՎԱԾԻ ՖՈՏՈ

Գյումրիի դարբնության ավանդույթը

ՀՈԴՎԱԾԻ ՖՈՏՈ

«Գյումրիի դարբնության ավանդույթը» հայտը 2023թ․ գրանցվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ցանկում։
Դարբնությունը դարեր շարունակ կենտրոնական դեր է խաղացել Հայաստանի Գյումրի քաղաքի տեղական ինքնության և մշակութային առանձնահատկությունների մեջ: Թեև պրակտիկան Հայաստանում գրեթե անհետացել է 20-րդ դարի կեսերին, այն պահպանվել է Գյումրիում, որտեղ բնակիչները շարունակում են պահպանել գոյություն ունեցող իրերը՝ պատուհանների վանդակաճաղերը, ցանկապատերը, դարպասները, դռները, մոմակալներն ու ջահերը, որոնք պատրաստված են հին վարպետների կողմից, և օգտագործում են դարբնությամբ ստեղծված իրերն իրենց առօրյա կյանքում: Ներկայիս դարբինները, որոնցից մի քանիսը հինգերորդ կամ վեցերորդ սերնդի վարպետներ են, ակտիվ դեր են խաղում քաղաքային դարբնագործության ավանդույթի, ինչպես նաև նրա պատմության, ավանդական հմտությունների և գիտելիքների պահպանման և փոխանցման գործում: Նրանք սովորաբար դարբնության պրակտիկան ոչ ֆորմալ կերպով փոխանցում են իրենց ընտանիքների ներսում՝ իրենց երեխաներին և թոռներին: Բացի այդ, դարբնությունը ֆորմալ կերպով փոխանցվում է նաև համայնքային թանգարանների և երկու մասնագիտացված ուսումնական հաստատությունների՝ Գյումրու գեղարվեստի ակադեմիայի և Գյումրու թիվ 1 արհեստագործական ուսումնարանի միջոցով: Գյումրի քաղաքի ճարտարապետական ինքնության առանցքային մասը՝ դարբնությունը կարելի է տեսնել ինչպես մասնավոր, այնպես էլ հասարակական շենքերի ներքին և արտաքին ձևավորման մեջ, և ասոցացվում է մի շարք արժեքների հետ՝ աշխատասիրության, ազնվության, արդար աշխատանքի և փոխադարձ հարգանքի:

հոդվածների ֆոտո

Տարեհացի խորհրդանշանային կիրառում եւ նախշազարդում

հոդվածների ֆոտո

Տարածված է առանձին ընտանիքներում, մասնավորապես, արեւելահայոց միջավայրում:
Առաջին հիշատակությունները հանդիպում են 19-րդ դարի երկրորդ կեսին (Ե. Շահազիզ, Ե. Լալայան, Ա. Ահարոնյան, Քաջբերունի):
Ժողովրդական տոնածիսական, խորհրդանշանային համալիրի բաղկացուցիչ տարր է: Պատրաստման գիտելիքները, հմտությունները փոխանցվում են ժառանգաբար: Տարեհացը կլոր է կամ ձվաձեւ` մոտավորապես 30-40սմ տրամագծով: Հայաստանի մի շարք շրջաններում հայտնի է եղել նաեւ այլ անուններով` կրկենե, կրկենի, դովլաթ կրկենի, միջնակ կլոճ, միջինք եւ այլն: Հացը կտրվում է Նոր տարուն (տարբերակներ` Մեծ պասի կեսին` միջինքին) եւ բաժանվում տան անդամներին: Հացի զարդանախշերը խորհրդանշորեն կապվում են տիեզերածնության, արարչագործության ու սերնդաճի գաղափարների հետ եւ այլն:
Տարեհացի մեջ «միջինք» կոչվող որևէ նշան էր դրվում՝ լոբի, սիսեռ, փոքրիկ կորիզ կամ մետաղադրամ՝ տարվա հաջողակի բախտը գուշակելու նպատակով: Կտրում էին տան բոլոր անդամների թվին հավասար՝ հաճախ բաժին հանելով նաեւ տան կենդանիներին: Այլ տեղերում էլ երբեմն տարեհացը բաժանում էին 12 մասի՝ ըստ ամիսների թվի։

հոդվածների ֆոտո

Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների պահպանությունը «Ինքնության դարբնոց» կրթարանում

հոդվածների ֆոտո

Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանը և «Ինքնության դարբնոց» կրթարանը ներկայացնող հոդվածը տեղ է գտել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության կոնվենցիայի 20-ամյակին նվիրված «Կենսունակ ժառանգություն» ամսագրում https://www.unesco-centerbg.org/wp-new/wp-content/uploads/2023/09/LivingHeritage_pt6_BODY.pdf?fbclid=IwAR3CzUsmHKk3tTzk3gZyaeUsWVocZfBfuretanxHDB8Vn2owIdyLY-rFJjA , Նազելի Ութուջյան, «Կենսունակ ժառանգությունը և Հայաստանի Ժողովրդական արվեստների թանգարանը», էջ 65)։

Թանգարանն իր «Ինքնության դարբնոց» կրթարանում, ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության աջակցությամբ, 2023թ․ ընթացքում ևս իրականացրեց ներառական կրթական ծրագիր, որի շրջանակում ժողովրդական արվեստին նվիրված անվճար դասընթացներ են անցկացվում հասարակության մի շարք խոցելի խմբերի համար։ Ծրագիրն իրականացվում է 2021 թվականից։
Ծրագիրն այս տարի իրականացվեց 88 շահառուների, այդ թվում՝ պատերազմի մասնակիցների, պատերազմի ժամանակ զոհված կամ անհետ կորած զինվորի ընտանիքի անդամ հանդիսացող անչափահաս երեխաների, սոցիալապես անապահով ընտանիքների երեխաների և կանանց, «Զատիկ» երեխաների աջակցության կենտրոնի շահառուների, «Ջերմիկ անկյուն Առինջ» խմբային տան հաշմանդամություն ունեցող բնակիչների, «Մարի Իզմիրլյանի անվան մանկատան» հատուկ կարիքով մտավոր և ֆիզիկական խանգարումներ ունեցող երեխաների, «Երևանի թիվ 1 տուն-ինտերնատի» շահառուների համար։
Ծրագիրը 2023թ․ իրականացվել է Երևանում, Վայոց ձորի և Տավուշի մարզերում։
«Ինքնության դարբնոց»-ի ներառական կրթական ծրագրի շրջանակում անցկացվել են Ստվերների թատրոնի, փայտարվեստի, կարպետագործության և ասեղնագործության, թաղիքագործության դասընթացներ:
Ստվերների տիկնիկային թատրոնի դասընթացներն այս տարի են ներառվել ծրագրում՝ հաշվի առնելով, որ այն ընդգրկված է ՀՀ անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ցանկում։ Թանգարանը համագործակցել է «Այրոգի» ստվերների թատրոնի հետ։ Մասնակիցների թվում էին հաշմանդամություն ունեցող, Արցախից տեղահանված, պատերազմին մասնակցած անձինք, ինչպես նաև Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի ուսանողներ և շրջանավարտներ։ Մասնակիցները կարողացել են համադրել ավանդականը և նորարարական մոտեցումները։ Դասընթացի լավագույն շրջանավարտներն իրենց ներկայացումներով հանդես եկան «Ստվերախաղքի ազգային երրորդ փառատոնին»՝ արժանանալով մրցանակների «Ավանդական արհեստի լավագույն ներկայացում», «Լավագույն ռեժիսուրա», «Լավագույն սցենար», «Լավագույն դերասանական կազմ» անվանակարգերում։
Այս տարի առաջին անգամ ծրագրում ընդգրկվեցին «Ջերմիկ անկյուն» խմբային տան Առինջի մասնաճյուղի հաշմանդամություն ունեցող անձինք, ովքեր ծանոթացան թաղիքագործությանը, որը ևս ընդգրկված է ՀՀ անհապաղ պաշտպանության կարիք ունեցող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ցանկում։
Ծրագրի շրջանակներում այս անգամ աշխատանքով է ապահովվել ժողովրդական արվեստի ոլորտի 8 մասնագետ։ Ծրագիրը թույլ է տվել իր գրեթե 90 շահառուներին ծանոթանալ ժողովրդական արվեստին, հանդես գալ որպես ստեղծագործող, շփվելով արվեստի հետ՝ թեթևացնել դժվարին հոգեբանական, ֆիզիկական կամ սոցիալական վիճակը։

Հոդվածի ֆոտո

Այնթապի ասեղնագործություն

Հոդվածի ֆոտո

Այնթապում հայերը զբաղվում էին արհեստագործությամբ, առևտրով, մետաղամշակությամբ, ոսկերչությամբ, քարգործությամբ: Հին ու տարածված արհեստ էր ոստայնանկությունը՝ հյուսվածքեղեն պատրաստելը: Այնթապը հայնտնի էր բրդյա գործվածքներով, գոտեգործությամբ: Կարպետագործությունը հասել էր արվեստի բարձրության: Այն առանձնապես աչքի էր ընկնում ասեղնագործությամբ, որը կրում էր քաղաքի անունը: Այնթապում ասեղնագործում եին սեղանի ծաղկազարդ սփռոցներ, ծածկոցներ, բարձի երեսներ, թաշկինակներ, կարովի ժանյակներ, որոնցով զարդարում էին գլխաշորերը, հագուստը:

Լուսանկարում՝ Տուտուն դուստրերի հետ ասեղնագործելիս, 1940-ականներ, Հալեպ (աջից’ Լուսին Ադամեան, Տուտու, Պիաթրիս Ադամեան): Լուսանկարը’ Պիաթրիս Ադամեանի սեփականություն, Հալեպ։

Arar

«Արար. ազգային մշակույթի պահպանումը, տարածումը, զարգացումն ու հանրահռչակումը Հայաստանի Հանրապետության մարզերում» ծրագիր

Arar

«Արար» հայ ազգային արվեստի պահպանման կենտրոն ՀԿ-ի կողմից իրականացվող «Արար. ազգային մշակույթի պահպանումը, տարածումը, զարգացումն ու հանրահռչակումը Հայաստանի Հանրապետության մարզերում» ծրագիրը մասնավոր սեփականություն-պետություն համագործակցության լավագույն օրինակններից է:
Ծրագիրը ստեղծվել և գործում է ՀՀ վաստակավոր արտիստ Արսեն Գրիգորյանի մտահաղացմամբ և նախաձեռնությամբ՝ ՀՀ մշակույթի նախարարության ֆինանսական աջակցությամբ, Հովհաննես Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի հետ համագործակցությամբ: Այն մեկնարկել է 2017 թվականից: Հիմնական գործառույթը ժողովրդական ստեղծագործության կենսունակության ապահովումն է՝ երիտասարդներին փոխանցելու միջոցով:
Մենք ունենք հարուստ ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն և այդ ժառանգության կրողներ` անհատներ ու խմբեր, որոնց միջոցով հնարավոր է պահպանել այն, նպաստել դրանց արդիական միջավայրում օգտագործմանը, տարածմանը, հանրահռչակմանն ու փոխանցմանը, ներմուծելով այն երեխաների, պատանիների և երիտասարդների առօրյա: Ծրագրի արդյունավետ իրականացման համար, մինչ մեկնարկը ՀՀ մարզերի տարբեր քաղաքներում, գյուղերում, բնակավայրերում կատարվել են դիտանցումներ. արձանագրվել, որ թեև համայնքներում ապրում են ժողովրդական ստեղծագործության կրողներ, այդուամենայնիվ այդ համայնքներում բացակայում է մշակութային առօրյան, դրանց մասին իրազեկումն ու ապագա սերունդներին փոխանցումը: Ահա այս արձանագրության արդյունքում առանձնացված տվյալների հենքով էլ տարբեր համայնքներում հիմնվել են «Արար» կենտրոնները: Ծրագրի գաղափարախոսությունն է ստեղծել հավասար պայմաններ և ազգային մշակութային կրթությունը հասանելի դարձնել սոցիալապես տարբեր շերտերի շահառուների համար: Այստեղ դասընթացներն անվճար են, ինչպես նաև անհրաժեշտ պարագաները և նյութերը:
Այժմ «Արար» կենտրոններ են գործում 8 մարզի 40 համայնքում: Ժողովրդական ստեղծագործության տեղաբնակ 18 մասնագետ դասավանդում են ավանդական երգ ու պար, գորգագործություն, կարպետագործություն, ժանեկագործություն, ասեղնագործություն, խեցեգործություն, քարի և փայտի գեղարվեստական մշակում, խաչքարագործություն, մանրանկարչություն։ Դասընթացներում ներգրավված են շուրջ 900 երեխա և պատանի:
Դաընթացները համայնքներում ձևավորվում են ազգային մշակույթի ոչ նյութական ձևերի հանդեպ հարգանքի մթնոլորտ, խթանում նրանց օրինաչափ զարգացմանն ու ընդհանուր մշակութային հարթակի ստեղծմանը: Համայնքաբնակ ժողարվրդական ստեղծագործության կրողներն այսօր արդեն քաջ գիտակցում են, որ իրենց է վստահվում պետության կողմից պաշտպանվող ու պահպանվող ազգային անձեռնմխելի հարստություն հանդիսացող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության փոխանցման կարևոր գործընթացը:
ժողովրդական արհեստների և արվեստի հմտություններին տիրապետելով ծրագրի սաների ձեռքով պատրաստված փայտե նախշազարդ շերեփների, գդալների, գաթանախշիչների, զարդատուփերի, ասեղնագործ սփռոցների, ծածկոցների, բարձերի, գորգերի, կարպետների, գոտիների, պայուսակների, զարդերի կիրառումը վերադառնում է առօրյա: Նրանց կերտած խաչքարերը տեղադրվում են համայնքների եկեղեցիների բակում և այլ հուշարձանային տարածքներում: «Արար» կենտրոնների բացօդյա վարպետության դասերը համայնքներում ձևավորվում են մշակութային դիմագիծ, խթանում գյուղական զբոսաշրջության զարգացումը:
Ոչ նյութական մշակութային արժեքների պահպանությունը և նորովի վերարտադրման գործընթացում հասարակության մասնակցությունը այսօր նկատելի և առարկայական են այն համայնքներում, որտեղ գործում են «Արար» կենտրոններ: Ծրագրի ազդեցությունը արտացոլվում է նաև գյուղական համայնքների միջև մրցակցության առկայությամբ, թե որ համայնքն է առավել հարուստ ժողովրդական ավանդույթներով և վերջիններիս կիրառման ակտիվությամբ: Սա էլ իր հերթին հանդիսանում է ոչ նյութական մշակույթի համընդհանուր ուսուցման միջոց, ապահովում իմացողից չիմացողին, ավագից կրտսերին տրվող գիտելիքների փոխանցումը և պահպանությունը:
«Արար»-ի շնորհիվ ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ներդրման, պահպանության և օգտագործման ապահովումը նկատելի է տարբեր ցուցահանդեսների, մշակութային միջոցառումների, ինչպես նաև համահայկական և միջազգային մրցույթ-փառատոներում շահառուների ցուցաբերած արդյունքների շնորհիվ:
Ծրագրի սաները Հայաստանում և նրա սահմաններից դուրս բազմիցս մասնակցում են տարբեր միջոցառումների և փառատոների, արժանանալով բարձր գնահատանքի և մրցանակների:
Անչափ կարևոր փաստ է նաև «Արար»-ի կատարած աշխատանքի նկատմամբ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ուշադրությունը:
Ծրագրի իրականացման ընթացքում «Արար»-ի սաների կատարած աշխատանքների մասին ծավալուն կերպով ներկայացվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Կենսունակ ժառանգություն» ամսագրի հերթական՝ 2021 թվականի թողարկված համարում, որում անդրադարձ է կատարվել հայկական ոչ նյութական մշակութային ժառանգությանը:
«Արար» ծրագրի փայտի գեղարվեստականմշակման դասընթացների մասինմանրամասն ներկայացվում է նաևՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի տարածաշրջանային Սոֆիայիկենտրոնում ներկայացված «Ոչ նյութականմշակութային ժառանգության օրեր» նախագծի «Հայաստանի օրեր» միջոցառմանշրջանակում:
Ծրագրի մասին պատմող տեսաֆիլմերից 3-ը ներկայացվել էին Բելառուսի «Սոցիալական կինոյի և սոցիալական գովազդի միջազգային երիտասարդական մրցույթ»-ում` «Ժառանգություն» անվանակարգում և արժանացել երկու առաջին և մեկ երկրորդ կարգի մրցանակների:
Ծրագրի ընթացքում ապահովվում է նաև ոլորտի լավագուն մասնագետների փորձի փոխանակումը գյուղաբնակ երիտասարդ և սկսնակ մասնագետների հետ: 18 տարին լրացած սաները անցնում են նաև դասավանդման փորձառություն՝ կրտսերների խմբում, որպես վարպետի օգնականներ: Լավագույնների համար իրենց համայնքում ևս ստեղծվում են «Արար» կենտրոններ: Ծրագիրը շահառուների համար հնարավորություն է ստեղծում նաև դասընթացի ավարտից հետո հիմնել իրենց փոքր բիզնեսը՝ ձեռարվեստի ոլորտում:
Մշակույթի համաշխարհայնացման մարտահրավերներին դիմակայելու լավագույն միջոցը կայուն մոդելի ստեղծումն է՝ ոչ նյութական մշակութային ժառանգության կենսունակության ապահովումը՝ ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կրթության միջոցով տեղական միջավայրում:
Այսպիսով, կարող ենք եզրակացնել, որ ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանումը, տարածումն ու զարգացումը համայնքներում անհրաժեշտ է իրականացնել լայնամաշտաբ և երկարաժամկետ ծրագրեր իրականացնելով: Այս գործում անհրաժեշտ է կարևորել հատկապես տեղաբնակ կրողների ներգրավումը, որը զգալիորեն հեշտացնում է տվյալ համայնքի ակտիվ մասնակցությունը և ապահովում ծրագրի երկարատևությունը:
Հոդվածում ներկայացված փորձառությամբ հաջողվում է համայնքներում ձևավորել մշակութային ընդհանուր դաշտ՝ նպաստավոր պայմաններ ստեղծվում ոչ նյութական մշակութային ժառանգության ճանաչելիության, համայնքների կյանքում դրա տեղի ու դերի կարևորման համար, և յուրաքանչյուրը գիտակցում է, որ ինքն է սեփական մշակույթի ժառանգորդը, պահապանն ու զարգացնողը:
Նմանատիպ դասընթացների արդյունքում ձեռք բերած հմտությունների և կարողությունների խելամիտ օգտագործումը համայնքաբնակների համար հնարավորություն է ստեղծում բրենդավորել իրենց բնակավայրը, հասնել կայուն զարգացման և կյանքի որակի բարելավման։

Ներբեռնել ցանկը

հոդվածի ֆոտո (2)

Լարախաղացություն

հոդվածի ֆոտո (2)

Լարախաղացությունը հայ ժողովրդի թատերական-պարային ներկայացումներում զբաղեցնում է կարեւորագույն տեղերից մեկը, որի արմատները գնում են դեպի հեթանոսական պաշտամունքային թատրոն։ Լարախաղացը (փահլեւան, պարանագնաց, պարանախաղաց, ճամբազ, քանդրբազ, ձողագնաց) Սուրբ Կարապետի ուխտավորն է։ Ըստ ավանդության` Մշո Սուրբ Կարապետ վանքի ուխտավորներ են եղել միջնադարյան Հայաստանի երգիչները, գուսաններն ու լարախաղացները։ Ըստ էության, հեթանոսական ժամանակաշրջանի այս պաշտամունքային ավանդությունը քրիստոնեացվել է, եւ ավելին` նրան տրվել է քրիստոնեական սրբի հովանավորություն։ Լարախաղացը հայտնվում է կարմիր կամ ծիրանագույն ատլասե արխալուղով, որը կոճկված է, իսկ պարանոցի մոտ` բաց, առանց կոճակների։ Պարանոցը զարդարում էին մետաքսե, ճերմակաթույր, ժանեկազարդ կրծկալ-օձիքը եւ հուռութների ժապավենները, որոնք գունավոր  եռանկյունիների ձեւ ունեին ու նման էին ծաղիկների։ Դրանցում Նարեկացուց կամ «Ժամագրքից» գրված աղոթքներով թղթեր կային։ Ներկայացումը սկսվում է զուռնա-դհոլի նվագածությամբ։ Լարախաղացը վերցնում է հավասարակշռության ձողը եւ դանդաղ ու հանդիսավոր բարձրանում թեք լարի վրայով։ Ձողափայտը եւ նրա ուղիղ մարմինը խաչի են նմանվում։ Լարախաղացը, վեր բարձրանալով, սրբազան արարողություն է կատարում, քանի որ իր գործը նա համարում է սրբին ծառայելու տեսակ։ Հասնելով կայմի ծայրին` լարախաղացը կանգ է առնում, ձողափայտը մոտեցնում է շուրթերին, ինչպես խաչն են համբուրում եւ, հայացքը բարձրացնելով դեպի երկինք, արտասանում է. «Մշու սուլթան Սուրբ Կարապետ, մեռնեմ քո զորութենին. ես վերու էս թարազու քու զորութենով ուժովցած. ընձի ամոթով չանես»։ Այս աղոթքով լարախաղացն օգնություն է աղերսում հովանավոր սրբից, որից հետո աջ ոտքը սեղմում է լարին, դանդաղ սահեցնելով առաջ հրում, ապա հենման կետից պոկում ձախ ոտքը եւ թռիչքաձեւ վազքով անցնում լարի մյուս ծայրն ու պարելով հետ գալիս։ Մինչ լարախաղացը լարի վրա է` ներքեւում հայտնվում է ծաղրածուն` կարճ ճիպոտը ձեռքին։ Լարախաղացն ու ծաղրածուն հակոտնյա կերպարներ են` լարախաղացը՝ իմաստուն, ամենակարող ու անձնուրաց, իսկ ծաղրածուն` վախկոտ ու անհեթեթ։ Ներկայացման ընթացքում ծաղրածուի դերը գնալով փոքրանում է, լարախաղացինը` մեծանում։ Լարախաղացությունը, որպես միջնադարյան ծիսական խաղ, չունի դրությունների պատճառահետեւանքային ընթացք։ Դա անկախ դրվագների շղթա է, որի սկիզբն ու ավարտը տեսնում ենք հնարների աստիճանական բարդացման մեջ, ինչը նշանակում է հերոսականի վեհացում, աստվածայինի ու հրաշալիի հաստատում, եւ ծաղրածուի դերի նսեմացման մեջ արտահայտվում է առօրեականի պարտությունը։ Լարախաղացները ելույթ են ունենում հիմնականում կրոնական տոներին` վանքերի ու եկեղեցիների մոտ։ Այսօր լարախաղացների կարելի է հանդիպել քաղաքային հրապարակներում, մարդաշատ ճանապարհների եզրերին, գյուղամեջերում:
Հեթանոսական ժամանակաշրջանի ժողովրդական ներկայացումների տվյալ բնագավառը սերտորեն առնչվում է Առաջավոր եւ Փոքր Ասիայի ժողովուրդների պաշտամունքային ավանդույթներին։ Այն մասին, որ լարախաղաց-ակրոբատների արվեստը հայտնի էր դեռեւս հեթանոսական ժամանակներից, վկայված է հռոմեացի կատակերգու Պուբլիոս Տերենտիոսի (Ք. ա. 194-159 թթ.) «Սկեսուրը» ստեղծագործության մեջ։ Հայ մատենագիտության մեջ սրա մասին առաջին վկայությունը տալիս է Դավիթ Անհաղթի «Սահմանքը»։ Այն, իրավամբ, համարվում է թատրոնի եւ կրկեսի նախատիպ։ Քրիստոնեության ընդունումից հետո եկեղեցին ոչ միայն հանդուրժեց այս արվեստը, այլեւ ժամանակի ընթացքում սկսեց հովանավորել այն։ Դարեր շարունակ լարախաղացությունը հայ ժողովրդի կյանքում առավել ակտիվ կենսավարում ունեցող արժեքներից է եղել եւ կազմել է տոնախմբությունների անքակտելի մասը։ Այն որոշակի վերելք ապրեց նաեւ խորհրդային ժամանակաշրջանում։ Անկախության առաջին տարիներին ստեղծված սոցիալ-տնտեսական եւ մշակութային իրավիճակի պատճառով լարախաղացությունը կորցրեց իր երբեմնի նշանակությունը եւ հայտնվեց մոռացության եզրին:
Հաշվի առնելով, որ լարախաղացությունը սերտորեն առնչվում էր Մշո Սուրբ Կարապետի պաշտամունքին, այն հիմնականում տարածված էր Տարոն աշխարհում, մասնավորապես, մշեցիների շրջանում։ Հետագայում այն մեծ տարածում գտավ բոլոր ազգագրական շրջաններում։ Այսօր լարախաղացների կարելի է հանդիպել ՀՀ Կոտայքի, Գեղարքունիքի, Արագածոտնի մարզերում, Երեւանի մի շարք հին թաղամասերում։
Լարախաղացությունը երկարատեւ, բարդ ուսուցման գործընթաց է, պահանջում է մարմնամարզական լավ պատրաստվածություն։ Մյուս կողմից էլ` հասարակության մեջ առկա է այս արվեստի վերաբերյալ տեղեկույթի պակաս, ինչն էլ պատճառ է դառնում լարախաղացների նկատմամբ հետաքրքրության նվազման։ Երիտասարդները վստահ չեն, որ, լարախաղաց դառնալով, կարող են հոգալ իրենց կեցությունը, հետեւաբար, խուսափում են այս արվեստում մասնագիտացման ուղին ընտրելուց։ Լարախաղացությունը հայ ժողովրդի ազգային ինքնության գեղեցիկ արտահայտչամիջոցներից մեկն է։ Դրա պահպանությունը եւ կենսունակության խթանմանը նպաստող միջոցառումների կազմակերպումը հնարավորություն կտան սերունդների միջեւ ստեղծելու առավել ամուր կապ, ինչպես նաեւ կապահովեն լարախաղացության միջոցով միջազգային հանրության հաղորդակցությունը հայ ժողովրդի գեղարվեստական ու հավատալիքային պատկերացումներին, խորհրդանշանային  համակարգին։