Հունվարի 29-ին Հայաստանի պատմության թանգարանի դիմահայաց կամարաշարի ներքո տեղի ունեցավ հայոց բանակի կազմավորման 30-ամյակին նվիրված ցուցադրության բացումը՝ «Բանակի ակունքներում» խորագրով: Ցուցադրության բացմանը հաջորդեց ռազմապարերի ուսուցման բաց դասը, որն անցկացրեց «Կարին» ավանդական երգի և պարի համույթի գեղարվեստական ղեկավար, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Գագիկ Գինոսյանը։
«Դիլիջանի համայնքային կենտրոն» ՀԿ-ի «Դիլիջանի արխիվ» ծրագրի շրջանակում հավաքագրվել են դիլիջանյան խոհանոցը ներկայացնող մի շարք ուտեստների բաղադրատոմսեր՝ նպատակն է վերածնունդ տալ և պահպանել դիլիջանյան խոհանոցի առանձնահատկությունները։ Ծրագրի ընթացքում բաղադրատոմսերը հավաքագրվել են հիմնականում տատիկներից և սարվորներից, որոնք մինչև այսօր պահպանում են ավանդական բաղադրատոմսերը: Նունե Զաքարյանը, որը ծրագրի շրջանակում հավաքագրել է բաղադրատոմսերը, նշեց, որ երբ ձևակերպվում էր նպատակը, հասկացան, որ այն շատ ընդարձակ և անծայրածիր թեմա է, քանի որ ամեն սերունդ իր ձևով է ներկայացնում բաղադրատոմսերը․ «Որոշեցինք, որ բաղադրատոմսերը հիմնականում հավաքագրվելու են մեծ սերնդից՝ այն տատիկներից, ովքեր իրենց տներում հիմնական խոհարարներն են և կարող են պատմել Դիլիջանում ավանդական ուտեստների իրական բաղադրատոմսերը: Շատ յուրահատուկ օրինակներ գտանք ծրագրի ընթացքում և անգամ Դիլիջանի տարբեր թաղամասերում նույն ուտեստը տարբեր կերպ են պատրաստում: Գտանք Դիլիջանում ամենահամեղ թթու պատրաստող տատիկին, ով փոխանցեց իր բաղադրատոմսը»: Նունե Զաքարյանը նաև ընդգծեց, որ իրենց նպատակը չի եղել ցույց տալ, որ դրանք միայն Դիլիջանին են հատուկ, քանի որ Հայաստանի բոլոր տարածքներում բաղադրատոմսերը շատ նման են և պատրաստման եղանակներն են տարբերվում:
Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այստեղ։
Հունվարի 29-ին՝ ժամը 16:00-ին, Հայաստանի պատմության թանգարանի կամարաշարի ներքո տեղի կունենա հայոց բանակի կազմավորման 30-ամյակին նվիրված ցուցադրության բացում՝ «Բանակի ակունքներում» խորագրով: Ցուցադրության շրջանակում մեծադիր պաստառների վրա կներկայացվեն ազգային բանակի կայացման հիմքում կարևոր դերակատարություն ունեցած ռազմական գործիչների, նրանց պատկանող անձնական իրերի և փաստաթղթերի լուսանկարներ, որոնց մեծ մասը ի պահ է տրված Հայաստանի պատմության թանգարանին:
Ցուցադրության բացմանը կհաջորդի ռազմապարերի ուսուցման բաց դասը, որը կանցկացնի «Կարին» ավանդական երգի և պարի համույթի գեղարվեստական ղեկավար, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Գագիկ Գինոսյանը:
ՀՀ ԳԱԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատող Աղասի Թադևոսյանը ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության աջակցությամբ իրականացրել է «Գյումրու դարբնոցային մշակույթի արհեստագործական և համայնքային ավանդույթները» ծրագիրը, որի հիմնական գաղափարն էր Գյումրիի դարբնության ավանդույթները ներկայացնող և մշակութային ժառանգության արժեք ունեցող ազգագրական նյութի գրանցումը, պահպանումն ու հանրայնացումը։
Չնայած դարբնությունը Հայաստանում տարածված արհեստներից է եղել, սակայն որպես քաղաքային արհեստ՝ այն իր լիարժեք արտահայտությունը ձեռք է բերել Գյումրիում և ծաղկուն շրջան ապրել 19-րդ դարում:
Ինչպես Աղասի Թադևոսյանն է ներկայացնում, շուրջ 5 ամիս տևած գիտարշավների ընթացքում գրանցած նյութի հիման վրա շարադրվել են դարբնոցային տեխնիկատեխնոլոգիական աշխատանքի և քաղաքային ֆոլկլորում դարբնության ու դարբինների դերի ու տեղի հետ կապված համառոտ պատմություններ, որոնք ամփոփվել են էլեկտրոնային գրքի և շտեմարանի ձևով: Բացի դրանից՝ իրականացվել է Գյումրիի դարբնոցային մշակութային ժառանգության նմուշների տեղակայման քարտեզագրում՝ դրանց գտնվելու վայրերի մասին ցանկերի ուղեցույցով և լուսանկարներով, ինչպես նաև համառոտ տուրիստական խորհրդատու Գյումրիում դարբնոցային մշակութային ժառանգության ցուցադրմանը նվիրված շրջայցի կազմակերպման վերաբերյալ:
Ծրագրի իրականացումը կարևորվում է Գյումրիի արհեստների գույքագրման, արհեստագործների համայնքի արժևորման և գնահատման, ինչպես նաև տեղական ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության ու կենսունակության շարունակականության ապահովման նպատակով:
Ըստ Ա. Թադևոսյանի՝ մշակութային ժառանգության պահպանմանն ուղղված այս հետազոտական ծրագրին գործուն աջակցություն է ցուցաբերել «Կումայրի» պատմամշակութային արգելոց-թանգարանի տնօրենությունը. ազգագրագետն ասում է. «Անգնահատելի է հատկապես թանգարանի գիտաշխատող Պարույր Զաքարյանի մասնագիտական խորհրդատվությունը հետազոտության իրականացման գործընթացում»։ Ծրագրին աջակցել են նաև ՀԳՊԱ Գյումրու մասնաճյուղի տնօրեն Վահագն Ղուկասյանը և Գյումրու ժողովրդական ճարտարապետությունը, քաղաքային կենցաղը և մշակույթը ներկայացնող Ձիթողցոնց տուն-թանգարանը։
Դարբնությունը Հայաստանում տարածված արհեստներից է եղել թե՛ գյուղական, թե՛ քաղաքային բնակավայրերում: Եթե գյուղերում միայն կենցաղային իրեր են պատրաստվել, ապա քաղաքում շատ ավելի լայն պահանջարկ է եղել. կիրառվել են տան արտաքին ձևավորման տարրեր՝ դռների, պատուհանների ճաղավանդակներ, բազրիքներ։ Որպես քաղաք՝ Գյումրին ձևավորվել է 1840-ականներին, երբ այստեղ է տեղափոխվել քաղաքային բնակչություն՝ ձևավորելով տարբեր խավեր: Դա ենթադրում էր մրցակցություն ոչ միայն տարրական կարիքների, այլև գեղագիտական պահանջմունքների բավարարման տիրույթում: Իսկ մրցակցության մեջ վարպետներն ավելի էին հմտանում:
Քաղաքային արհեստները ունեին համքարություններ՝ որոշակի կանոններով ու արհեստի որակական չափանիշներով, և եթե որևէ արհեստագործ չէր բավարարում այդ չափանիշները կամ խախտում էր դրանք, համքարությունը կարող էր զրկել նրան առևտրական շարքում կրպակ ունենալու հնարավորությունից:
Ըստ Աղասի Թադևոսյանի՝ «Ցանկացած նյութական մշակույթ առարկայանում է ոչ նյութական մշակույթի՝ մտքի ու գաղափարի հաշվին. նյութականը վերջնական արդյունքն է: Այս համատեքստում պետք է տարբերել երկաթագործությունը ավանդական դարբնությունից: Այսօր էլ Գյումրիում կան երկաթային դեկորներով տներ: Դրանց պատրաստման ավանդական եղանակներին փոխարինում է տեխնիկական՝ եռակցման եղանակը: Գործից հասկացող մարդը տարբերությունը միանգամից կզգա. արտաքին տեսքը, որակը այլ են: Դարբնությամբ արված գործերի սիմետրիկ շարքերը, բացի կիրառականությունից, նաև գեղագիտական նշանակություն են ձեռք բերել. հենց սա է դարձել ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն»:
Հետազոտությունների ընթացքում Ա. Թադևոսյանը զրուցել է գյումրեցի մերօրյա դարբինների՝ այդ ավանդույթը իրապես կրողների հետ: Նա պատմում է, որ դարբնության ամենածաղկուն շրջանում Գյումրին ունեցել է մոտ 96 վարպետ դարբին. այսօր նրանց թիվը քաղաքում մատների վրա կարելի է հաշվել. վեցն են: Մի քանի ընտանիք կա, որ սերնդեսերունդ պահպանում է արհեստը՝ հասնելով արդեն 7-րդ սերնդին: Նա հիշատակում է հատկապես Պապոյանների, Մնոյանների, Մարտիրոսյանների ընտանիքների մասին: Նրանք, թե՛ լուսանկարներով, թե՛ բանավոր պատմություններով, թե՛ պարզապես արհեստի մշակութային ինֆորմացիայի կրողները լինելով, պահպանել են այն:
Հետազոտությունների հիման վրա գրած գրքում Ա. Թադևոսյանը հայտնի դարբիններից վավերագրել է Գյումրիում դարբնության մշակույթին վերաբերող բազմաթիվ հիշարժան պատմություններ: Դրանք ցույց են տալիս ավանդույթի կենսունակությունը Գյումրի քաղաքի անցյալում և ներկայում, արժեքն ու նշանակությունը՝ որպես մշակութային ժառանգություն: Ըստ պատմություններից մեկի՝ Գյումրիի կայարանի հայտնի ջահը դարբնել են Մնոյանները: Մեկ տոննա կշռով ջահը կախելիս վարպետ Օնիկը և նրա 2 տղաները իրենց աշխատանքի որակն ու վստահելիությունը ցույց տալու համար բարձրացել են դրա վրա և ի նշանավորումն գործի հաջողության՝ շամպայն խմել:
Դարբնությունը՝ որպես մշակութային ժառանգություն արժևորելիս կարևորվում է այն հանգամանքը, որ զնդանը ծիսական վայր է համարվել: Զնդանի վրա դարբինները հաց են տվել, և դրա վրա նստելը սրբապղծություն էր:
Միգուցե քչերը գիտեն, որ Հովհ. Շարամբեյանի անվան ժողովրդական արվեստների թանգարանի ստեղծման պատմության հետ անմիջականորեն կապված է ոլորտի նվիրյալ Հաբեթնակ Բաբայանի անունը:
Ծնվել է Շուշիում, 1886 թ. հունվարի 6-ին, դարբին Առաքելի ընտանիքում: Սովորել է Շուշիի դպրոցում, որտեղ նկարչության դասեր է ստացել քանդակագործ Հակոբ Գյուրջյանի եղբոր՝ Գրիգոր Գյուրջյանի արվեստանոցում: Նրա աշխատանքները ցուցադրվել են Նկարիչների միության կազմակերպած ցուցահանդեսներին, ինչպես նաև 1933 թ.-ին Փարիզում կայացած ամենամյա միջազգային ցուցահանդեսին: Կրթությունը շարունակելու նպատակով Բաբայանը մեկնել է Պետերբուրգ և ստացել կենսաբանի մասնագիտություն: Վերադառնալով հայրենիք՝ աշխատել է որպես ուսուցիչ Սյունիքի մարզի համայնքներում:
Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին Բաբայանը նշանակվել է Երևանի Կ. Ստանիսլավսկու անվան ռուսական թատրոնի գլխավոր ադմինիստրատոր: Զուգահեռ մասնակցել է Նկարիչների միության կազմակերպած ցուցահանդեսներին՝ ներկայացնելով «Գուսան Աշոտի դիմանկարը», «Գուսան Հավասու դիմանկարը», «Ժող.վարպետ Վահան Հացագործյանի դիմանկարը», «Սայաթ Նովա», «Սասունցի Դավիթ» աշխատանքները:
1934 թ.-ից Բաբայանը նվիրվել է էթնիկ մշակույթի վերածննդին՝ ստանձնելով Հայաստանի ժողովրդական ստեղծագործության հանրապետական տան ղեկավարի պարտականությունները: Հակոբ Կոջոյանի, Արա Սարգսյանի, Եփրեմ Սավայանի, Բաբկեն Քոլոզյանի հետ սկսել է իրականացնել հավաքչական գործունեություն՝ համալրելով ժողովրդական վարպետների ստեղծագործությունների հավաքածուն: Այդ հավաքածուի հենքի վրա էլ 1978 թ.-ին ժողովրդական արվեստի մեկ այլ նվիրյալ Հովհաննես Շարամբեյանի ջանքերով և Մշակույթի նախարարության աջակցությամբ ստեղծվել է Հայաստանի ժողովրդական արվեստի պետական թանգարանը:
Հունվարի 6-ին կլրանար Հաբեթնակ Բաբայանի 135-ամյակը:
Հայտարարության սույն տեքստը հաստատված է մասնագիտական խմբի 2021 թ դեկտեմբերի 30-ի N 2 որոշմամբ
Մրցույթի ծածկագիրը` «ՀՀԿԳՄՍՆԴՄՄԺ-09»
Հայաստանի Հանրապետության կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը (այսուհետ՝ նաև պատվիրատու), որը գտնվում է Վազգեն Սարգսյան 3, Կառավարական տուն 2 հասցեում, հայտարարում է դրամաշնորհի հատկացման մրցույթ, որը կազմակերպվում է armeps (www.armeps.am) էլեկտրոնային համակարգի միջոցով։
Մրցույթի արդյունքում հաղթող ճանաչված կազմակերպությանը սահմանված կարգով կառաջարկվի կնքել դրամաշնորհի տրամադրման՝ նվիրաբերության պայմանագիր (այսուհետ` պայմանագիր)։
Սույն մրցույթի անցկացման կարգը, հայտ կազմելու ներկայացնելու պայմանները ինչպես նաև մրցույթին մասնակցելու իրավունք չունեցող կազմակերպություններին ներկայացվող պայմանները սահմանված են հրավերով:
Մրցույթին մասնակցության հայտերն անհրաժեշտ է ներկայացնել էլեկտրոնային ձևով` էլեկտրոնային armeps (www.armeps.am) համակարգի միջոցով մինչև 2022թ. փետրվարի 12-ը, ժամը 11:00-ը: Սույն հայտարարությունը էլեկտրոնային armeps (www.armeps.am) համակարգում հրապարակվելու օրը հրապարակվում է նաև պատվիրատուի՝ www.ecsc.am հասցեով գործող պաշտոնական ինտերնետային կայքում՝ նշելով հրապարակման ամսաթիվը:
Հայտերի բացումը տեղի կունենա էլեկտրոնային ձևով` armeps համակարգի միջոցով՝ 2022թ. փետրվարի 12-ին, ժամը 11:00-ին։
Սույն հայտարարության հետ կապված լրացուցիչ տեղեկություններ ստանալու համար կարող եք դիմել մասնագիտական խմբի քարտուղար` Նաիրա Կիլիչյանին:
Հեռախոս՝ 010 599 629
Էլ. Փոստ՝ [email protected]
Դեկտեմբերի 1-ին, ժամը 15:00-ին Երևանի պատմության թանգարանում տեղի կունենա «ԱՐԾԱԹԻ ԵՎ ԶԱՐԴԱՆԱԽՇԵՐԻ ՍԻՄՖՈՆԻԱ» խորագրով ցուցադրությունը: ______________________________________________________
Երևան քաղաքի պատմության թանգարանում 90 տարիների ընթացքում հավաքվել և պահպանվում են հայ արծաթագործ վարպետների գործերը, որոնք այսօր էլ հիացնում են իրենց նրբությամբ ու կատարելությամբ: Ցուցահանդեսում ներկայացված արծաթե առարկաների մեջ առանձնանում են 19-20-րդ դարերով թվագրվող գոտիները, որոնց նախշազարդերը բարձրարվեստ կատարումներից զատ, հայ ժողովրդի ինքնության արտահայտման յուրօրինակ վավերագրերն են: Դրանք պատրաստված են տեխնիկական տարբեր եղանակներով՝ մանրարուք, դրվագում, արծնակիտում, սևադ: Ընդ որում, սևադի տեխնիկան ծագումով հայկական է: Գոտիների մի մասը կրում է արծաթագործ վարպետի կնիքը: Հավաքածուների մեջ ստվար խումբ են կազմում սպասքը և ծիսական առարկաները: Վերջիններս ՀՀ Ֆինանսների նախարարության գանձապետարանի, ինչպես նաև թանգարանի նվիրատու Ռոստոմ Ոսկանյանի հարուստ ֆոնդից են: Ըստ ծագման՝ դրանք լայն շրջանակ են ընդգրկում՝ Հայաստան, Իրան, Հնդկաստան, Չինաստան: Ցուցահանդեսը կազմակերպվել է ՀՀ Ֆինանսների նախարարության և Երևան քաղաքի պատմության թանգարանի նախաձեռնությամբ։ Այն կգործի մինչև 2022թ. փետրվարի 28-ը:
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հովանու ներքո գործող Հարավարևելյան Եվրոպայի ոչ նյութական մշակութային ժառանգության Սոֆիայի տարածաշրջանային կենտրոնի նախաձեռնությամբ և ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության մասնակցությամբ լույս է տեսել «Կենսունակ ժառանգություն» ամսագրի հերթական` 2021 թ. համարը:
Այն նվիրված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 75-ամյակին և ներկայացնում է Հարավարևելյան Եվրոպայի տարածաշրջանում ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանման մարտահրավերները:
Ամսագրի ամենամյա թողարկումներն անդրադառնում են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2003 թ. «Ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի շրջանակում կենտրոնին անդամակցող պետությունների ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանության տարբեր դրսևորումներին: 2021 թ. թողարկմանը կարելի է ծանոթանալ հետևյալ հղմամբ` https://bit.ly/3k4HlTN
Ամսագրում ընդարձակ անդրադարձ կա հայկական ոչ նյութական մշակութային ժառանգությանը՝ մասնավորապես ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 75-ամյակի կապակցությամբ Հայաստանի ազգային հանձնաժողովի գլխավոր քարտուղար Արման Խաչատրյանի խոսքը և Հ. Շարամբեյանի անվան ժողովրդական ստեղծագործության թանգարանի կողմից ներկայացված թեմաներին, որոնք վերաբերում են ասեղնագործուհիներ Անահիտ և Անժելա Աբգարյանների ասեղնագործությանը և «Արար. ազգային մշակույթի պահպանումը, տարածումը, զարգացումն ու հանրահռչակումը Հայաստանի Հանրապետության մարզերում» ծրագրին, ինչպես նաև ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության աջակցությամբ իրականացված «Լճերը, Նոյի ավանդազրույցը, Հայոց լեռները» ծրագրի շրջանակում պատրաստված 3 անիմացիոն ֆիլմերին:
Տեղեկանք: Հայաստանը Սոֆիայի կենտրոնին անդամակցում է 2013 թվականից և աշխույժ մասնակցություն ու ներդրում ունի ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի այս կենտրոնի հետ տարվող աշխատանքներում, որոնք ուղղված են ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանությանը, փոխանցմանը, տարածմանը, միջմշակութային երկխոսությանն ու միջազգային հանրահռչակմանը։
<<Հայ Խոհարարական Ավանդույթների Զարգացման և Պահպանման>> Հ/Կ-ն ամեն տարի, սկսած 2011թ-ից կազմակերպում է Տոլմայի Համահայկական Փառատոնը: Նպատակներն են աշխարհին ավելի ճանաչելի դարձնել Տոլման, կազմակերպել համահայկական տոն, հավաքագրել մոռացված կամ քիչ կիրառելի բաղադրությամբ տոլմաների տեսակները:
ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարությունում տեղի է ունեցել ԿԳՄՍ նախարարին կից ոչ նյութական մշակութային ժառանգության հարցերի մասնագիտական խորհրդի հերթական նիստը: Նիստը վարել է խորհրդի նախագահ, երաժշտագետ Հռիփսիմե Պիկիչյանը: Հանդիպմանը քննարկվել է ՀՀ ոչ նյութական մշակութային ժառանգության արժեքների ցանկում գրանցման ներկայացված առաջարկները: Խորհրդի անդամները հանդես են եկել առաջարկություններով, մասնագիտական դիտողություններով: Նշենք, որ ՀՀ տարբեր համայնքներից, հասարակական և մշակութային կազմակերպություններից ներկայացվել են ոչ նյութական մշակութային արժեքների 13 առաջարկներ.
Առանձին-առանձին անդրադառնալով ոչ նյութական մշակութային ժառանգության գրանցման առաջարկներին՝ ամփոփվել են ներկայացված առաջարկները, լրամշակման, խմբագրման ենթակա կետերը, արժեքներին վերաբերող մասնագիտական առանձնահատկությունները: Առաջարկները քննարկելիս խորհուրդը հատկապես կարևորել է դրանց լրամշակումը, մանրամասն նկարագրությունը, կենսունակ և կիրառելի մշակութային տարր լինելու հանգամանքը: